Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 756 Image 756 of 1158 (Page 756)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

२ स्पर्शविशेष इति केचिंदा: (सि० च० ) । ३ शीघ्राल्पोपस्थिति-
कत्वम् । यथा लघुनियतपूर्ववर्तिन एव कार्यसंभवे तद्भिन्नमन्यथासिद्धम्
इत्यादौ लघुत्वम् । इदं लघुत्वं त्रिविधम् शरीरकृतम् उपस्थितिकृतम्
संबन्धकृतं चेति ( दि० १ ) ( सि० च० ) । तत्र प्रथमम् द्रव्यप्रत्यक्षो-
त्पत्ति प्रति महत्त्वस्य कारणत्वे अनेकद्रव्यत्वापेक्षया महत्त्वस्य लघुत्वम् ।
द्वितीयम् गन्धोत्पत्तिं प्रति गन्धप्रागभावस्य कारणत्वे रूपप्रागभावा-
पेक्षया गन्धप्रागभावस्य लघुत्वम् । गन्धात्मक प्रतियोगिज्ञानस्य सत्वेन
शीघ्रं तदुपस्थितेः । तृतीयम् घटं प्रति दण्डस्य कारणत्वे दण्डत्वदण्ड-
रूपाद्यपेक्षया दण्डस्य लघुत्वम् इति । दण्डत्वादेः कारणत्वे तु स्वाश्रय-
दण्डसंयोगादिरूपपरंपराया गुरुत्वम् इति भावः ( दि० १ पृ० ५४ )
( नील० १ पृ० १७ ) । ४ दोषविशेषः (प० च० ) । ५ तर्क-
विशेषः । यथा लघुत्वकल्पनं तर्कविशेषः इत्यादौ इति प्राञ्चो नैयायिका
आहुः ( सर्व० पृ० २३९ अक्ष० ) ( गौ० वृ० ११ १२ १३९ ) ।
६ शाब्दिकास्तु इस्वसंज्ञकवर्णवृत्तिर्धर्मविशेष इत्याहुः । ७ पुष्याश्विहस्ता-
भिजित्संज्ञकेषु नक्षत्रेषु वर्तमानो धर्मविशेषः इति मौहूर्तिका आहुः ।
लड्– (तिङ् ) स्मशब्दस्य योगं विना शबन्तस्य धातोरर्थे अतीतत्वस्या-
न्वयधीहेतुर्यादृशी तिङ् तादृशी तिङ् लङ् इत्युच्यते । यथा अपचदित्यादौ
लङ् । यथा वा अस्य पुत्रः अभवदित्यादौ लङ् (वै० सा० ल० पृ० १३१) ।
तिबादिश्च स्मशब्दोपसंधानं विना धातोरर्थे नातीतत्वं बोधयति पपा-
चेत्यादौ लिडादिर्बोधयन्नपि न शबन्तस्य इति तिबादेर्लिंडादेव व्युदासः ।
अपचदित्यादौ तु विनापि स्मशब्दयोगं लङस्तथा त्वम् इति लक्षणसम
न्वयः । प्रकृत्यर्थे अनुमतत्वाद्यतनत्वायना काङ्क्षितत्वम् इति विशेषणाच
पश्चतां पचेतां पचन्ताम् इत्यादौ अपाक्ताम् अपक्षाताम् इत्यादौ अप-
क्ष्यतां अपक्ष्येताम् इत्यादौ च लोटो लुङो लङस्तामाताम्प्रभृतौ नाति-
प्रसङ्गः । अत्र लङोतीतः काल इव तन्निष्ठं स्तनत्वमप्यर्थः । अनद्यतने
लडू (पा० सू० ३।२।१११ ) इति सूत्रे अनद्यतनशब्दमहिस्रा
ह्यस्तनत्वं बोध्यत इति भावः । तच्च पूर्वदिनवृत्तित्वम् इति कौमारा

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.