Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 752 Image 752 of 1158 (Page 752)

Needs more work

Help

1900

न्यायकोशः ।

तथा हि एकदेशविकृतमनन्यवद्भवति इति न्यायेन चित्रगुरित्यत्र चित्रा
गौः इति वाक्यस्य सत्त्वात् तस्य च बोध्यम् चित्रा गौः तत्संबन्ध-
चित्रगो: स्वामिन्यस्ति इति ( त० प्र० ख० ४ पृ० ४५-४६ ) ।
एतन्मते वाक्ये लक्षणाया आवश्यकत्वं तु लक्षकशब्दव्याख्याने समव-
लोकनीयम् । [ छ ] आलंकारिकाश्च शक्यसंबन्धज्ञानं लक्षणा ( काव्य-
प्रदी० ) । [ज ] शक्यतावच्छेदकारोपविषयनिष्ठसंसर्गः । एतन्मते गङ्गायां
घोष इत्यादौ गङ्गात्वेनैव लक्ष्यार्थप्रतीतिः । अत एव ततो वैयञ्जनिकी शैत्य-
पावनत्वादिप्रतीतिः (वै० सा० ८० ) । [ ] मुख्यार्थबाधतद्योगाभ्या-
मर्थान्तरप्रतिपादनं लक्षणा । सा च द्विविधा रूढिमूला प्रयोजनमूला
च । तदुक्तं काव्यप्रकाशे मुख्यार्थबाघे तद्योगे रूढितोथ प्रयोजनात् ।
अन्योर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया ॥ ( सर्व० सं० पृ०
३७३ पात० ) इति । तथा च लक्षणा द्विविधा निरूढलक्षणा स्वारसिक-
लक्षणा च इति । प्राचां मते लक्षणा चतुर्विधा जहत्स्वार्था अजह-
त्स्वार्था जहदजहरस्वार्था लक्षितलक्षणा चेति (मु० ४ ) । नव्यनैया-
यिकानां मते तु लक्षणा त्रिविधा जहल्लक्षणा अजहल्लक्षणा जहदजह•
लक्षणा च ( त० दी० ४ ) । यच्चोक्तं ग्रन्थान्तरे शक्येन सह संबन्धात्
सादृश्यात् सभवायत: । वैपरीत्यात् क्रियायोगालक्षणा पञ्चधा मता ॥
इति तस्य गौणी शुद्धा चेति भेदद्वय एव तात्पर्यम् ( म० प्र० ख० ४
पृ० ४१ ) । शाब्दिकानामालंकारिकाणां च मते लक्षणा द्विधा गौणी
शुद्धा च । तत्र गौण्यां सादृश्यात्मकः शक्यसंबन्धः । यथा गौर्वाहीक
इति ( न्या० म० ४ पृ० १०) ( न्या० बो० ) । तदर्थश्च वाहीको वा-
हीकदेशोद्भवः । गौर्बलीवर्दः । वाहीके गवाभेदस्य बाधात् गोपदेन गोसदृशो
लक्ष्यते । सादृश्यं च गोगतजाड्यमान्यादिकमेव । तथा च जडो मन्दश्च
वाहीकः इति शाब्दबोध: ( त० प्र० ख० ४ पृ० ३५-३६ ) ।
अत्र भट्टवार्तिकम् अभिधेयाविना भूतप्रतीतिर्लक्षणोच्यते । लक्ष्यमाणगुणै-
र्योगाद्वत्तेरिष्टा तु गौणता ॥ ( काव्यप्र० उ० २) इति । शुद्धा च
द्विविधा जहलक्षणा अजहल्लक्षणा चेति ( न्या० म० ४ पृ० १०)
( न्या० बो० ) । जगदीशमते तु प्रकारान्तरेण जहत्स्वार्था अजहरस्वार्था

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.