Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 741 Image 741 of 1158 (Page 741)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

६८९

रूपत्वम्-नीलसमवेतगुणत्वापरजातिः ( सर्व० सं० पृ० २२० औ ) ।
रूपम् – १ ( गुणः ) [ क ] चक्षुर्मात्रग्रहणो योर्थस्तत् । तञ्च बायैकेन्द्रिय
ग्राह्यम् (३० उ० ३ । १ । १ ) द्रव्याद्युपलब्धिकारणम् नयनसहकारि च
भवति ( भा०प० श्लो० १०१ ) ( प्रशस्त ० ) । परमाणुगतं तु रूपं
न प्रत्यक्षम् । एवं रसगन्धादिकमपि बोध्यम् । अत्र प्राञ्चो नैयायिका
आहुः । द्रष्यगुणकर्मसामान्यानां चाक्षुषं स्पा 'नं च प्रत्यक्षं प्रति रूपं
कारणम् इति कार्यकारणभावः । तेन वायौ रूपाभावान स्पार्शनप्रत्यक्षम्
इति । नव्यास्तु चाक्षुषे द्रव्यप्रत्यक्षे एव रूपं कारणम् इति कार्यकारण-
भाषः । तेन वायौ रूपाभावेपि स्पार्शनप्रत्यक्षमुपपद्यते इत्यङ्गीचक्रुः
( भा०प० श्लो० ५७) (मु० १ पृ० ११३ ) । अत्रेदं बोध्यम् ।
रूपस्य चाक्षुषप्रत्यक्षे च मध्यमं महत्परिमाणम् उद्भूतत्वम् अनभि
भूतत्वम् रूपत्वं च प्रयोजकम् । तत्र महापरिमाणं तु सामानाधिकरण्य-
संबन्धेन इति ज्ञेयम् । तेन परमाणौ महत्परिमाणाभावेन तद्वृत्तिरूपस्य
प्रत्यक्षनिवारणम् । चक्षुर्वृत्तिशुकरूपस्यानुद्भूतत्वेन तादृशरूपस्य प्रत्यक्ष-
निवारणम् । वैश्वानरे मरकतकिरणादौ च विद्यमानस्य शुक्लरूपस्य
वैश्वानरा दिसंबद्धपार्थिवरूपेणाभिभवात्प्रत्यक्षनिवारणम् । रसस्पर्शादौ
रूपत्वविरहाच्चाक्षुषत्वाभावः ( वै० उ० ४/१/८ )
उ० ४।११८ ) ( मु० १
तेजोनि० पृ० ७८) इति । चक्षुर्मात्रग्रहणो योर्थ इत्यत्र अर्थशब्देन
धर्मी भावभूत उच्यते । तेन गन्धवादौ गन्धाद्यभावे च नातिव्याप्तिः
( वै० उ० ३ । १ । १ ) । द्रव्यादित्रयमेवार्थः इति काश्यपनिर्णयः । अतो
रूपादिसामान्यैर्नातिव्याप्तिर्भविष्यति ॥ (ता० र० श्लो० ४१ - ४२) इति ।
काश्यपः कणादः । [ ख ] चक्षुर्मात्रबहिरिन्द्रियग्राह्यजातिमत् ( वै० उ०
७१११६ ) । तादृशी जातिश्च रूपत्वादिः । [ ग ] नीलसमवेतगुणत्वा-
परजातिमत् ( सर्व० पृ० २२० औलू० ) । [घ ] चक्षुर्मात्र•
ब्राह्मो विशेषगुण: ( त० कौ ० ) ( त० सं० ) ( प्रशस्त ० ) । तदर्थश्च
इतरेन्द्रियाग्राह्यत्वं मात्रपदार्थः । चक्षुषश्चेतरत्वे ग्रहे चान्वयः । अथ वा
चित्रगुरित्यादौ गोपदस्थेव ग्राह्यपदस्यैव चक्षुरितरेन्द्रियामाह्यत्वविशिष्ट-
चक्षुर्माह्यत्वविशिष्टे लक्षणा । अवशिष्टपदे तात्पर्यग्राहके । उभयत्र
८५ न्या१ को०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.