Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 626 Image 626 of 1158 (Page 626)

Needs more work

Help

इति (प० मा० पृ० ९३ ) । अन्यत्र चेत्थमुक्तम् । चतुर्णी महाभूतानां
संहार विधिदच्यते । ब्राह्मण मानेन वर्षशतान्ते वर्तमानस्य ब्रह्मणोपवर्ग-
काले संसारे खिन्नानां सर्वप्राणिनां निशि विश्रान्त्यर्थ सकलभुवनाधिपते-
महेश्वरस्य संजिहीर्षासमकालं शरीरेन्द्रियभूतोपनिबन्धकानां सर्वात्मगता-
नामदृष्ठानां वृत्तिनिरोधे सति महेश्वरेच्छात्माणुसंयोगजकर्मभ्यः शरीरे-
न्द्रियकारणाणुविभागेभ्यः तत्संयोगनिवृत्तौ तेषां परमाण्वन्तो विनाशः ।
तथा पृथिव्युदकज्वलनपवमानानामपि महाभूतानामनेनैव क्रमेणोत्तर-
स्मिनुत्तरस्मिन् सति पूर्वस्य पूर्वस्य विनाशः । ततः प्रविभक्ताः परमाण-
बोबतिष्ठन्ते । धर्माधर्मसंस्कारानुविद्धा आत्मानस्ताबन्तमेव

( प्रशस्त ० १ १० ६ ) । न्यायमते स द्विविधः । खण्डप्रलयः महा-
प्रव्यश्च । तत्राद्यः सकळकार्यद्रव्यानाधारकार्याधिकरणसमयः ( न्या०
सि० दी० पृ० ७६ ) ( दि० ४ पृ० १८९ ) । सचागमप्रतिपाद्यः ।

गमस्तुनाहोन रात्रिर्न नभो न भूमिर्नासीत्तमो ज्योतिरभून्नचान्यत्
इति ( दि० ४ पृ० १८९) । द्वितीयस्तु सकलभावकार्यलयः ।
[ ] त्रैलोक्यनाशः इति मायावादिन आहुः ( वेदा० परि० विषयप ०
पृ० ८१ ) । [ग] पौराणिकास्तु भूतादिलयाधारः कालविशेषः
प्रलयः । स च चतुर्विधः । नित्यः नैमित्तिकः प्राकृतः आत्यन्तिकश्च
इत्याहुः । मायावादिनां मतेपि प्रलयश्चतुर्विधः । नित्यः प्राकृतः नैमित्तिकः
आत्यन्तिकश्चेति । तत्र नित्यप्रलयः सुषुप्तिः । प्राकृतप्रलयस्तु कार्यब्रह्म-
बिनाशनिमित्तकः सकलकार्यविनाशः । नैमित्तिकप्रलयस्तु कार्यब्रह्मणो
दिवसावसाननिमित्तकस्त्रैलोक्यमात्रप्रलयः । चतुर्थस्तु ब्रह्मसाक्षात्कार-
निमित्तकः सर्वमोक्षः । स चैकजीववादे युगपदेव । नानाजीववादे तु
क्रमेण । सर्व एकीभवन्ति इत्यादिश्रुतेः (वेदा० प० विषयप० पृ०
८३-८४ ) इति । किंच युगप्रलयः मनुप्रलयः दिनप्रलय: महाप्रलय-
येति भेदेन चतुर्विधः प्रलयः इत्यपि पौराणिका वदन्ति । [घ ]
नष्टचेष्टता ( नैमित्तिकप्रलयः ) इति काव्यज्ञा आहुः । [ङ ] तदेतेषु
प्रलीनेषु निरुपलवविवेकख्यातिपरिपाक
वशात्कार्य कारणात्मकानां प्रधाने

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.