Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 599 Image 599 of 1158 (Page 599)

Needs more work

Help

-(अव्ययम् ) [ क ] वैपरीत्यमात्रम् । [ख] स्वस्वपक्षस्थापनाय
परपक्षनिराकरणाय वोक्तस्य तद्वैपरीत्यभावः । यथा न दोषः पुनस्कोपि
प्रत्युतेय मलंक्रिया ( काव्याद० ) इत्यादौ ( बाच० ) ।

प्रथमा – १ ( सुप् विभक्तिः ) [ क ] या विभक्तिस्तादात्म्यमिचस्वार्थ-
र्मिकप्रकृत्यर्थबोधं प्रति न स्वरूपयोग्या सा प्रथमा ( श० प्र० लो०
६३ टी० पृ० ७४ ) । यथा नीलो घट इत्यादौ घटपदोत्तरप्रथमा ।
विशेष्यवाचकपदोत्तरप्रथमा च स्वार्थेकत्वादिप्रकारकमेव प्रत्यर्थनोवं
प्रति समर्था इति तत्र नाव्याप्तिः । द्वितीयादयः स्वार्थे कर्मत्वादौ
प्रकृत्यर्थस्यान्वयबोधं प्रति समर्थाः इति न तत्रातिप्रसङ्गः । प्रथमा तु
विशेषणपदोत्तरस्था तादृशि तादात्म्ये तथान्वयं बोधयन्त्यपि न तादात्म्य-
भिन्ने तथा इति नाव्याप्तिः ( श० प्र० श्लो० ६३ टी० पृ० ७४) ।
[ख] धात्वर्थावच्छिन्नतिङर्थस्यान्वयबोधं प्रति यदन्तनामोपस्थाष्यत्वं
तन्त्रम् तादृशी सुप् प्रथमा । स्वर्गकामो यजेतेत्यादौ तिङर्थस्येष्टसाधनत्वादेर्न
प्रकृत्यर्थावच्छिन्नस्व यागादावन्वयः । किं तु केवलस्य । अतः तस्य प्र-
थमान्तनामानुपस्थाप्यत्वेपि न क्षतिः । चैत्रमैत्रौ स्त इत्यादौ च द्वन्द्वेनैव
प्रथमान्तनाम्ना चैत्रस्योपस्थापनान्न व्यभिचारः ( श० प्र० श्लो० ६४
टी० पृ० ७४) । प्रथमा त्रिविधा सु औ जस् इति । स्वादित्रिकान्यतमत्वं
प्रथमात्वम् । एवम् अमादित्रिकान्यतमत्वादिना द्वितीयास्वादिकं निर्वाच्यम्
इत्यप्याहुः ( श० प्र० श्लो० ६५ टी० पृ० ७६ ) । अत्र प्रथमाया
द्विवचनम् औ द्वितीयायाः पुनरौट् इति भेदो वैयाकरणैः कल्पितः ।
प्रयोगे त्वर्थानुसारेण ज्ञेयः । २ आद्या । ३ प्रधानम् ।

प्रथमाब्दिकम् – प्रथमान्दे पूर्ण द्वितीयाब्दाद्यतिथौ क्रियमाणं श्राद्धम्
( पु० चि० पू० २४ ) ।

प्रथा – कपालेष्ववस्थितस्य पुरोडाशस्य हस्तसंघट्टनेन सर्वेषु कपालेषु प्रस-
रणम् (जै० न्या० अ० १० पा० १ अधि० ११) ।
प्रदेशानुबन्धः – कर्मभावपरिणत पुद्गलस्कन्धानामनन्तान्तप्रदेशानामात्मप्र-
देशानुप्रवेशः प्रदेशबन्धः ( सर्व० सं० पू० ७८ आई० )।

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.