Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 473 Image 473 of 1158 (Page 473)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

१० ५४ ) । [ ख ] अनिष्टबोधनद्वारा विभ्यर्थप्रवर्तकं वाक्य यथा
स एष वा व प्रथमो यज्ञो यज्ञानां यज्योतिष्टोमो य एतेनानिहायान्येन
यजते (सः ) गर्ते पतत्ययमेवैतज्जीर्यते वा प्रमीयते वा ( श्रुतिः )
इत्येवमादि] ( वात्स्या० २१११६४ ) ( गौ० वृ० २।१।६४ ) । [ग]
निषेध्यनिन्दापरं वाक्यम् । यथा बर्हिषि रजतं न देयम् इत्यादिनिषेधस्य
शेषः सोरोदीत् ( तैत्ति० सं० ११५ । १ । १ ) असृधि रजतम् ( शत०
ब्रा० ) इत्यादि । अत्राम्नायते सोरोदीद्यदरोदीत्तद्रुद्रस्य रुद्रत्वम् ( तैत्ति ०
सं० १९९५ । १ । १९ ) इति । अस्मिन्विषये तैत्तिरीयसंहितायां ( १/५/१)
कथा श्रूयते । पूर्व देवदैत्यसंग्रामोभूत् । तत्र लब्धं द्रव्यं देवैः कनिष्ठभ्रातु-
रमेर्निकटे निक्षिप्तम् । तद् द्रव्यं गृहीत्वा पलायमानोग्निर्देवैर्निरुद्धः सन्नरो-
दीत् । तन्नेत्राश्रुणो जातस्य रजतस्यामङ्गलत्वेन रजतदक्षिणादाननिन्दा
इति । असृग्धि रजतं यो बर्हिषि ददाति पुरास्य संवत्सराद्गृहे रुदन्ति
इति (शतपथब्रा० ) ( तै० सं० १९५/११२ ) । अस्य वाक्यस्य निषेध्य-
रजत निन्दापरत्वमस्ति ( म० प्र० पृ० ६४ ) । तथा हि रजतस्या-
सृग्रूपत्वेनायोग्यत्वात् कतावृत्विग्भ्यो रजतदक्षिणादातुर्यजमानस्य गृहे
संवत्सरात्प्राप्रोदनरूपानिष्टबोधनद्वारा बर्हिषि रजतदक्षिणादानं निन्दतीति ।
यथा वा असत्रं वा एतद्यदच्छन्दोमम् ( तैत्ति० सं० ७ । १४ । २ । ३) इत्या-
दिश्च । अत्रायमभिप्रायः । सत्रं छन्दोमसूक्तयुक्तमेव कर्तव्यम् । तथा
अकरणे असत्रम् इति निन्देयम् इति । [ घ ] अनिष्टसाधनत्वबोधन-
द्वारा विध्यर्थप्रशंसावचनम् । यथा तैलस्त्रीमांससंभोगी पर्वस्वेतेषु वै
पुमान् । विम्मूत्रभोजनं नाम प्रयाति नरकं ध्रुवम् ॥ इत्यादि । अत्र
नहि निन्दा निन्द्यं निन्दितुं प्रवर्तते अपि तु विधेयं स्तोतुम् इति न्यायो-
नुसंधेयः ( वाच० )।

निपात : - १ अधोदेशसंयोगानुकूळव्यापारः । यथा पयोधरोत्सेधनिपात-
चूर्णिता: ( कुमार० ५/२४ ) क च निशितनिपाता वज्रसाराः शरास्ते
( शाकु० अ० १ ) इत्यादौ । २ ( शब्दः ) यः शब्दः केवले यादृशस्खार्थे
शब्दान्तरार्थस्य तादात्म्येनान्वयबोधं प्रत्यसमर्थः सुबादिप्रत्ययेभ्यः प्रत्येकं

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.