Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 373 Image 373 of 1158 (Page 373)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

३२१

( तमोगुणः ) इति केचिद्वेदान्तिनः । अत्रोष्यते सत्त्वं ज्ञानं तमोज्ञानं
रागद्वेषौ रजः स्मृतम् इति ( मनुः १२/२६ ) । तमः अज्ञानमिति
पदच्छेदः । त्रिगुणात्मकप्रधानस्य तमआख्यो गुणविशेषः इति सांख्याः ।
या च मोहात्मकता तत्तमः ( सर्व० सं० पृ० ३२६ सां० ) । आलो-
काभाषस्तम इति नैयायिकादयः ( सर्व० सं० पृ० २२९ औलू० ) ।
२ राहुरिति ज्योतिर्विदः । ३ पादाग्रम् । ४ तमालवृक्ष इति काव्यज्ञाः ।

तर्क: - १ आन्वीक्षिकी विद्या न्यायशास्त्रम् ( गौ० वृ० १ । १ । १ ) । यथा

प्रायस्तर्कमधीते ( न्यायमधीते सर्व:) तनुते तर्कानिबन्धमप्यत्र ( दीधि●
२ श्लो० ४ पृ० १ ) गदाधरविनिर्मिता विषमदुर्गतर्काटवी ( ग० २
हेत्वा० बाघ० पृ० ३४ ) यत्काव्यं मधुवर्षि धर्षितपरास्तकेंषु यस्योक्तयः
(नैष० ) इत्यादौ । अत्र पुराणम् मीमांसा न्यायतर्कश्च उपाङ्गः
परिकीर्तितः इति । त्रैविद्येभ्यस्त्रयीं विद्यां दण्डनीतिं च शाश्वतीम् ।
आन्वीक्षिकी चारमविद्यां वार्तारम्भांच लोकतः ॥ इति ( मनु० अ० ७
श्लो० ४३ ) । आन्विक्षिकीं तर्कविद्यामनुरक्तो निरर्थिकाम् इति ( मा०
अ० अ० ३७ ) । आन्वीक्षिकीत्रयीवार्तादण्डनीतिरूपाश्चतस्रो विद्या
विद्याप्रस्थाने कथिताः ( गौ० वृ० १ । १ । १ ) । २ कणादमुनिप्रणीतं
दशाध्यायात्मकं सूत्रोपनिबद्धं वैशेषिकदर्शनम् । यथा अथातो धर्मे
व्याख्यास्यामः (वै० सू० १११।१ ) इत्यारम्य तद्वचनादाम्नायस्य
प्रामाण्यमिति (बै० सू० १०२/९ ) इत्येतत्पर्यन्तं तर्कशास्त्रम् । द्रव्या-
दिपदार्थतत्त्वज्ञानं मननं चास्य शास्त्रस्य प्रयोजनमित्यवधेयम् ( त० व०
१ । २२ ) । अत्रोक्तम् तर्कग्रन्थार्थरहितो नैव गृह्णात्यपण्डितः इति
( सुश्रुत० ) । ३ अनुमानम् (युक्ति: ) ( तत्वप्रकाशिका ) ( दि० ४ )
( गौ० वृ० १।१ ) । यथा ॐ तर्काप्रतिष्ठानादप्यन्यथानुमेयमिति चेदेव-
मप्यनिर्मोक्षप्रसङ्गः ॐ ( म० सू० २११ १२ ) इत्यादौ । यथा
वा अचिन्त्याः खल ये भाषा न तांस्तर्केण योजयेत् । नाप्रतिष्ठिततर्फेण
गम्भीरार्थस्य निश्चयः ॥ ( वेदान्त० प्र० ) इत्यादौ । अत्रोक्तं मनुना
४१ न्या० को०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.