Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 1121 Image 1121 of 1158 (Page 1121)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

१०६७

इत्यादौ । २ आलंकारिकास्तु हास्यस्थायिभावको रसविशेष इत्यादुः ।
तदुक्तम् विकृताकारवाग्वेषचेष्टादेः कुहका-द्भवेत् । हासो हास्यस्थायिभावः
श्वेतः प्रमथदैवतः ॥ ( सा० ५० परि० ३ लो० २१४ इति ।
हि - ( अव्ययम् ) १ हेतुः । २ अवधारणम् । ३ विशेषः । ४ प्रश्नः ।
५ संभ्रमः । ६ हेतूपदेशः । ७ असूया । ८ पादपूरणम् । ९ शोकः ।
१० वर्धनम् । ११ गतिः ।

हिंसा – १ [क] नवीनमते अनुनिष्पादितमरणफलकव्यापारः (चि० ४)।
स च कार्याश्रयस्य शरीरस्य स्वविषयोपलब्धेश्च कर्तॄणामिन्द्रियाणां वधः ।
तदर्थस्तु कार्य सुखदु: खसंवेदनम् । तस्यायतनमधिष्ठानमाश्रयः शरी-
रम् इति । वधोत्र उपघात: पीडा वैकल्यलक्षणः प्रबन्धोच्छेदो वा
प्रमापणलक्षणो वा ( वात्स्या० ३१११६ ) । प्राचीनमते तु हिंसा
[ ख ] साक्षान्मरणानुकूलव्यापारः ( दि० गु० पृ० २२९) ।
[ग] दृष्टमरणोंदेशेनानुष्ठीयमानत्वे सति अदृष्टाद्वारकमरणानुकूल-
व्यापारः ( म० प्र० ४ १० ६१ ) । यथा मा हिंस्यात्सर्वा भूतानि
इत्यादौ न हिंस्यात्सर्वाणि भूतानि इत्यादौ च हिंसा । यथा वा अहिंस-
न्सर्वभूतान्यन्यत्र तीर्थेम्यः ( श्रुतिः ) इत्यादौ च हिंसाशब्दस्यार्थः ।
अत्र दृष्टमरणेत्यनेन विशेषणेन कूपादौ गवि विनष्टे सति तत्कूपकर्तु-
गोवध कर्तृत्वप्रसनः निवारित इति बोध्यम् । अदृष्टाद्वारकेत्यनेन विशेषणेन
गङ्गामरणमुद्दिश्य कृतत्रिसंध्यस्तवपाठादेहिंसात्वं निवारितम् । अत एव
श्येनेनाभिचरन् यजेत इत्यत्र श्येनस्य न हिंसा रूपत्वम् । श्येनेनादृष्ट-
द्वारैव शत्रुमरणजननात् ( म०प्र० ४ पृ० ६१) । तथा हि श्येनो
हि बधसाधनम् । न तु नरकसाधनम् । श्येनाञ्च वषो वधाच नरकः
इस्येतस्मादेव हेतुमात्रादास्तिकानां न श्येनादौ प्रवृत्तिः ( न्या० म० ४
पृ० २७ ) इति । प्राचीनमते श्येनो न स्वरूपतो निषिद्धः। किंतु फळतो
निषिद्धः । नव्यनैयायिकानां मते तु श्येनः स्वरूपत एव निषिद्धः । अतस्तत्र
हिंसात्वमस्त्येवेति ज्ञेयम् ( न्या० म० ४ पृ० २७) । अत्र श्येन इति
कर्मनामधेयम् । यथा वै श्येनो निपात्यादत्ते एवमयं द्विषन्तं भ्रातृव्यं

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.