Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 1055 Image 1055 of 1158 (Page 1055)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

साधारण्यम् - साधारणवृत्तिर्धर्मः । स च साधारणत्वादिः ।

साधु: - १ प्रियकारी । यथा मातरं प्रति साधुः इत्यादौ साधुशब्दस्यार्थः
( ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७६ ) । २ यः शब्दो यत्रेश्वरेण
संकेतितः स तत्र साधुः ( संज्ञा विशिष्टः ) । यथा या काचिदोषधिर्न-
कुलदंष्ट्रामस्पृष्टा सा सर्वापि सर्पविषं हन्ति इत्येतादृशी संज्ञा ( ईश्वर-
संकेतः ) ( वै० उ० २११११९ १० ९४ ) इति । ३ शाब्दि-
कास्तु यः शब्दो यस्मिन्नर्थे व्याकरणेन व्युत्पादितः स तत्र साधुः
प्रयोगाई : (चि० ४ ) । स च व्याकरणष्यमय साधुताजात्याश्रयः
शब्दः । यथा कर्मणि द्वितीया ( पाणि ० २।३।२ ) इत्यादौ द्वितीया
कर्मार्थे साधुः इत्याहुः । अत्र साधुत्वं च अर्थविशेषे व्याकरणानुशिष्ट-
जातीयत्वम् । अत्र जातीयत्वोपादानानाधुनिकचैत्रादिशब्देष्यव्याप्तिः
( म०प्र० ४ ) । अत्रोक्तम् अनपभ्रंशताना दिर्यद्वाभ्युदययोग्यता ।
व्याक्रियाव्यञ्जनीया वा जाति: कापीह साधुता ॥ ( भर्तृ० ) इति ।
तदर्थस्तु अनपभ्रंशत्वम् अनादित्वम् अभ्युदयसाधनप्रयोगविषयत्वम्
व्याकरणव्यज्या जातिर्वा साधुता इति ( वाच० ) । ४ पौराणिकास्तु
साधुलक्षणयुक्तो जन इत्याहुः । तल्लक्षणं तु न प्रहृष्यति संमाने नाप-
मानेच कुप्यति । न क्रुद्धः परुषं ब्रूयादेतद्वै साधुलक्षणम् ॥
( गरुडपु० ) इति । यथालन्धेपि संतुष्टः समचित्तो जितेन्द्रियः । हरि-
पादाश्रयो लोके विप्रः साधुरनिन्दकः ॥ निर्वैरः सदयः शान्तो दम्भा-
हंकारवर्जितः । निरपेक्षो मुनिर्वीतरागः साधुरिहोच्यते ॥ ( पद्मोत्त०
ख० अ० ९९ ) इति च । साध्वीलक्षणं तु पति या नाभिचरति
मनोवाक्कायसंयता । सा भर्तृलोकानाप्नोति सद्भिः साध्वीति चोच्यते ॥
( मनु० अ० ९ लो० २९ ) इति । ५ काव्यज्ञाच उत्तमकुलजातः ।
६ सुन्दरः । ७ उचितः । ८ मुनिः इत्याहुः । ९ जिनः इति जैना
आहुः ( हेमच० ) ।

।

१००

साध्यता - १ विषयताविशेषः । तच [ क ] पश्चाषयवसाधनीयत्वम्
( गौ० वृ० ५/११४ ) । स च साधयामि साध्यविशेषं बहुपादिकम्

१२६ न्या. को.

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.