Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 91 Image 91 of 276 (Page 67)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनोव्याख्यासंवलितः

न चाङ्गभानायाः कथं भावाकाङ्क्षाभावात् कथं प्रयाजभावनाकथंभावेना-
मिक्रमणं गृह्यते इति वाच्यम् । भावनासाम्येन सर्वत्र कथंभावाकाङ्क्षायाः
सत्त्वात् । प्रयाजैरपूर्व कृत्वा यागोपकारं भावयेदित्युक्ते यो नाम न जानाति
प्रयाजेरवं कर्तुं तस्यास्त्येव कथंभावाकाङ्क्षा-कथमेभिरपूर्वं कर्तव्यमिति । सा
च सन्दंशपतितेत्रांच निकैः स्मातश्चाचमनादिभिः शाम्यति । तद्भावे च स्वरू
पनिष्पादनेन दविहोमन्यायेन निवर्तते । दर्विहोमेषु हि स्वरूपनिष्पादनाति-
रिक्तस्तथा व्यापारो न श्रयते । नाष्यतिदेशेन तत्प्राप्तिः । यागीयानां धर्माणां
तावन्नातिदेशः, यागत्वेन होमत्वेन वैलक्षण्यात् । नापि होमीयानाम्, कस्य
प्रयाजकथम्भावेत्यर्थः । वार्तिकं प्रमाणयति- परेति । परप्रकरणस्थानां दर्श-
पूर्णमासप्रकरणस्थानां प्रयाजादीनां श्रङ्गे श्रौपभृताज्यसमानयनादिके श्रुत्यादिभित्रि-
भिः श्रुतिलिङ्गवाक्यैः ज्ञाते पूर्व विहितत्वेनावगते पश्चादपि तैः श्रुत्यादिभिः कस्मिंश्चिदशे
विहिते सति तत्सन्दष्टं तत् तन्मण्यविहितं किंचिदङ्गं तादृशपूर्वोत्तरराङ्ग सन्दंशेन प्रथा जाद्य
भवतीति श्लोकार्थः । यद्यपि पूर्वमिति नैवास्ति श्लोके तथापि पुनश्चेति चशब्दबलात्
तल्लभ्यत इति न दोषः । अत्र प्रधानभावनानामेवेतिकर्तव्यताकाङ्क्षा, तासामेव फल
साघनत्वेन कथमित्याकाङ्क्षोदयात्, नाजभावनानां, तासामफलत्वात् इति वदतां प्राभा-
कराणां मतमनुवदति - न चेति । श्रङ्गभावनानामपि कार्यतया विधिना बोधितत्वात्
कार्यस्य चालौकिकत्वात् अनितप्रकारत्वेन कर्तव्यता विशेष रूपे ति कर्तव्यताकाङ्क्षा सम्भ-
वत्येव तासामपीति परिहरति भावनासाम्येनेति । अङ्गभावनाया श्रपि भावनात्वा-
विशेषात् प्रधानभावनांतुल्यस्वेनेत्यर्थः । सर्वत्र सर्वास्वपि भावनासु सन्दशपति-
तैरिति । अभिक्रमणादिभिरिति शेषः । सन्दंशामावस्थले। कथमाकाङ्क्षाशान्तिः ? "अत
ह-वाचनिकैरिति । "इन्द्र ऊर्ध्वो अध्वर इत्याघारमाघारयति
वचनविहितैर जैरित्यर्थः। तेषामध्यभावे कथम् ? इस्या आह - स्मार्तेरा चमनादिभि-
रिति । "श्राचारतेन कर्म कर्तव्यम्" "दक्षिणाचारेण कर्तव्यं" इति सर्वकर्म
साधारण्येन स्मृतिविहितैः आचमनदक्षिणपाण्याचरणादिभिरित्यर्थः

इत्यादि

६७

स्वरूपनिष्पाइनेनेति । यथाश्रुन कर्मस्वरूपमात्रानुठानेनेत्यर्थः । दर्विहोमन्यायेन
नेति । यथा दर्वीहोमा पूर्वाः श्रुतेतिकर्तव्यताश्चेति तत्रोत्पन्नापि कथंभावाकाङ्क्षा
स्वरूपनिष्पादनेनैव शाम्यति तद्वदित्यर्थः । तदेवोपपादयति — दविहोमेष्विति । जुहो-
व्युत्पत्तिकाः एकमन्त्रकाः स्वाहाकार प्रदाना दवहोमाः । ननु सन्निधौ व्यापाराश्रवणेऽपि
अतिरेशेन तत्प्रातिरस्तु, तह-नापोति । अतिदेशो यागीयधर्माणां ? होमीयत्र-
र्माणां वा ! नाद्य इत्याह --यागीयानामिति । तत्र हेतुमाह-य। गत्वेनेति । दर्श-
पूर्णमासज्योतिष्टोमादेरित्यर्थः । होमस्वेनेति । दर्विहोमानामिति शेषः । वैलक्षण्या-
दिति । प्रक्षेपाङ्गकोद्देशत्यागरूपक्रियाद्वयवृत्तिजातेः यागस्वात् उद्देश-त्याग-प्रक्षेपात्म-
'कक्रियात्रयवृत्ति जातेः होमत्वाच्च तयोरत्यन्तं भेदादित्यर्थः । चोदनालिङ्गातिदेशस्य साह-
श्यमूलकस्वेन तदभावे तस्यैवासंभवादिति भावः। द्वितीयं निराकरोति-नापोति ।
श्रमिहोत्रस्य न दवहोमप्रकृतित्वं, विशेषनियामकाभावान, नापि नारिष्ठहोमानाम्,

Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.