Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 76 Image 76 of 276 (Page 52)

Needs more work

Help

मीमांसान्यायप्रकाशः

[ प्रकरण-
च कथम्भावाकाङ्क्षायामुपकारसम्पादनमतिदिश्यत इत्युक्तम् । यदि च कथम्भा-
वाकाङ्क्षायां सिद्धं वस्त्वन्वययोग्यं स्यात् तदा (१) सम्पादन पर्यन्तं धावनं (२) प्र.
म्यकृतामनर्थकं स्यात् । अतश्च क्रियाया एव इतिकर्तव्यतात्वम्, कथम्भावाका-
डागृहीतस्येतिकर्तव्यतात्वात्, इतिशब्दस्य च प्रकारवाचित्वात् । कर्तव्यस्य
'इति' प्रकार: 'इतिकर्तव्यता' । प्रकारश्च सामान्यस्य भेदको विशेष इत्युक्तम् ।
कर्तव्यस्य च विशेषः कर्तव्य एव भवतीति न सिद्धस्य वस्तुन इतिकर्तव्य-
तात्वम्, किन्तु क्रियाया एव, सिद्धस्य तु द्रव्यादेः केवलमङ्गत्वम् । तदपि
श्रुत्यादिना, न तु प्रकरणात् । यथाहुः-
नावान्तरक्रियायोगाद्वते वाक्योपकल्पितात् ।
गुणद्रव्ये कथंभावैर्गृहन्ति प्रकृताः क्रियाः ॥ इति ।
अत एव 'बहिर्देवसदनं दामी' त्यादिमन्त्राणां(३)लिङ्गादङ्गत्वम्, न तु
प्रकरणादित्युक्तमर्थवादाधिकरण पूर्वपक्षसमाप्तौ (४) राणके। क्वचिदुद्रव्यस्येतिक-
व्यतात्वाभिधानमङ्गत्वाभिप्रायं द्रष्टव्यम् । बहुग्रन्थस्वरसादुक्तयुक्तेश्चेति ।

17115

भावः । उपकारसम्पादनमिति । विकृतिभावनायाः कथंभावाकांक्षायां प्रथमतः प्राकृत-
स्योपकारस्यातिदेशः तत्पृष्ठभावेन च पदार्थानामतिदेश इत्युक्तमित्यर्थः । इतिकर्तव्य-
ताशब्दार्थपर्यालोचनयापि तदेवाऽवगम्यत इत्याह—इतीति । इत्युक्तमिति । पूर्वम-
स्माभिरिति शेषः । श्रादिपदेन संख्यादीनां सङ्ग्रहः । श्रङ्गत्वेऽपि प्रकरण विनियोज्यत्वे
सिद्धं नस्समीहितं इत्यत - तद्पीति । नावान्तरेति । उक्तार्थमिदम् । अत एव

सिद्धस्य प्रकरणग्राह्यत्वाभावादेव । राणक इति । अयं हि तत्रत्यो प्रन्थः- "व्यापा-
रग्राहिणा प्रकरणेन साक्षा दुग्रहणायोगात् उच्चारणद्वारा तद्ग्रहणं तद्ग्रह-
रणाच्चोच्चारणार्थता इत्यन्योन्याश्रयापत्तेः न प्रकरणपाठमात्रेण विनियोगो
युक्तः । सामर्थ्यात्तु अभिधान क्रियावगमेतद्वारा प्रकरणग्रहणोपपत्तेः अनुच्च-
रितस्याभिधानाशकः कर्मकालोच्चारणसिद्धरिति भावः" इति । ननु - "वि-
धिर्हि समानपदोपात्तात् धात्वर्थात् भावनायाः सन्निकृष्टः प्रथममेव तामव-
रुध्य पुरुषार्थाय गमयति, प्रवर्तनात्मकत्वात् ; अपुरुषार्थफले च व्यापारे पुरु
षस्य प्रवर्तयितुमशक्यत्वात् । तेन प्रवर्तनात्मकविध्यन्वयादेव समीहित रूपे
भाव्येऽपेक्षिते तद्विशेषमात्रं वाक्यादवगम्यते । तस्मिंश्चावगते समानपदो-
पात्तो धात्वर्थः करणतया स्वीक्रियते । द्रव्यादि तु इतिकर्तव्यतया" इति न्या-
यरत्नमालापर्यालोचनया द्रव्यस्यापीतिकर्तव्यतात्वेनान्वयोऽस्त्येवेति प्रतीतेः कथं तन्नि-
षेधः शक्यते कर्तुमित्यत ग्राह-क्वचिदिति । बहुग्रन्थस्वरसादिति । "न द्रव्यं तेन
आकांक्ष्यते। इतिकर्तव्यतां हि स श्राकांक्षति । होमश्चेतिकर्तव्यता न द्रव्यम्" ।
"द्रव्याणां वाक्यसंयुक्तक्रियानिर्वर्तनाद्विना ।

क

न प्रयोजनमस्त्यन्यत् कथंभावाद्यसङ्गतेः ।
यथा होमः क्रियात्मकत्वात् किमित्यपेक्षमाणः प्रधानकथंभावेन इत्थमनु-
१. उपकारसम्वादनपर्यन्तानुभाव नं. ख. पु. २. ग्रन्थकाराणां ३ मन्त्रस्य ख. ४. राणाकेन. ख. पु.

Research Institute

FOUNDED
1917

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.