Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 49 Image 49 of 276 (Page 25)

Needs more work

Help

निरूपणम् JL सारविवेचिनोव्याख्या संवलितः

स च विधिश्चतुर्विधः - उत्पत्तिविधिः, विनियोगविधिः, प्रयोगविधिः,
अधिकारविधिश्चेति ।

(उत्पत्तिविधिनिरूपणम् )

तत्र कर्मस्वरूपमात्रबोधको विधिरुत्पत्तिविधिः, यथा- अग्निहोत्रं जुहो-
तोति । उत्पत्तिविधौ च कर्मणः करणत्वेनैवान्वयः-होमेनेष्टं भावयेदिति । न
तु होमं कुर्यादिति साध्यत्वेन । तथा सति साध्यस्य साध्यान्तरान्वयायोगे-
नाधिकारवाक्यावगत फलसंबन्धो न स्यात् । करणत्वेन त्वन्वये होमेनेष्टं भाव-
येत्' किं तदिष्टमित्याकांक्षायां फलविशेषसंबन्धो घटते ।

न च उत्पत्तिविधाविष्टवाचकपदाभावेन कर्मणा इष्टं भावयेदिति कथं
वाक्यार्थ इति वाच्यम् । विधिश्रुतेरेवेष्टबोधकत्वात् । सा हि(१) पुरुषार्थे पु-
रुषं प्रवर्तयन्ती कर्मणः फलसंबन्धमात्रं बोधयति । तस्माद्युक्तमुत्पत्तिविधौ
कर्म करणत्वेनान्वेतीति ।

KATO

अत एवोद्भिदा यजेते त्यादौ तृतीयान्त उद्भिच्छब्द उपपद्यते - उद्भिदा
एवं विधेः प्रयोजनवत्वं निरूप्य इदानीं तं चतुर्धा विभजते-स चेति । प्रथमं
कर्मस्वरूपज्ञानमन्तरा तदनुष्ठानासंभवात् गुणादिविधेरसंभवाच्च सर्वोपजीव्यत्वेन प्रथममुत्प-
त्तिविधिः, अनन्तरमुत्पन्नस्य प्रयोजनाकांक्षायां विनियोगविधिः, विनियुक्तस्य चानुष्ठाना-
पेक्षायां अनुष्ठानविशेषबोधकः प्रयोगविधिः, एतावत्यनुष्ठेयपदार्थकलापे कोऽधिकरोती-
त्यधिकारिविशेषापेक्षायां 'भारो यो येन वोढव्यः स प्रागातोलितो यदि । तदा
कस्तस्य वोढेति युक्तं कर्तृनिरूपणम्" इति न्यायेनाधिकारप्रतिपादकोऽधिकारवि-
धिश्च निरूपणीयः । अत एव सूत्रकारेणापि प्रथमद्वितीययोरध्याययोः प्रमाणभेदनिरू-
पणद्वारा उत्पत्तिविधिनिरूपणं, तृतीये ऽङ्गत्वनिरूपणद्वारा विनियोगविधिनिरूपणं, चतु-
र्थपञ्चमयोः प्रयोगविधिनिरूपणं, षष्ठेऽधिकारविधिनिरूपणञ्च कृतं इत्यभिसन्धाय तेनैव
क्रमेण विधिं विभजते – उत्पत्तोति । तत्र विधिचतुष्टयमध्ये। कर्मस्वरूपमात्रेति ।
मात्रपदेन गुणफलादयो व्यावर्त्यन्ते । एवं च यत्रोत्पत्तिवाक्य एव गुणफलादयः श्रूयन्ते
तत्रैकस्यैव वाक्यस्य कर्मस्वरूपांशमादायोत्पत्तिविधित्वं, गुणाद्यंशमादाय विनियोगवि•
धित्वं, अधिकारविधित्वमित्यादि बोध्यम् । कर्मणः धात्वर्थस्य । करणत्वेनेति । भाव-
नायामिति शेषः । भावनायां धात्वर्थस्य साध्यत्वेनान्वयवादिनो बादरेस्तदनुयायिनां च
मतं खण्डयति-न त्विति । तथान्वये दोषमाह -तथा सतीति । इष्टं भावयेदित्य-
नन्तरं इति बोधे जाते इति पूरणीयम् ।

विधिश्रुतेरिति । एतच पूर्वमेवास्माभिरुपपादितम् । अत एव कर्मणः करणत्वे-
नान्वयाभ्युपगमादेव । उपपद्यत इति । धात्वर्थस्य भावनायां करणत्वेनान्वयाभ्युपग-
मादेवोद्भिदादिपदानां तन्नामत्वस्य वक्ष्यमाणत्वेन तत्सामानाधिकरण्यात् तन्निष्ठ-
करणत्वानुवादकस्सन् उपपद्यत इत्यर्थः । तदेवाभिलपति - उद्भिदा यागेनेति । केचित्तु
मण्डनमिश्रप्रभृतयो मीमांसका वैयाकरणाश्च इष्टसाधनत्वमेव लिडर्थमभ्युपगच्छन्ति ।

१ पुरुषार्थ प्रति
४ मी० म्या०

२५

Bhandadar Oriental
Research Institute

THEON VIENE FIRE

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.