Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 235 Image 235 of 276 (Page 211)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः

यद्यपि भोजनादौ स्वप्रतः समीहितसाधनताशानपूर्वकत्वावधारणात्
प्रयोज्यवृद्धप्रवृत्तेरपि तत्पूर्वकत्वाध्यवसानं युक्तम्, तथाप्यन्यप्रेरितप्रवृत्ती
प्रवर्तनाज्ञान जन्यत्वस्योक्तमातृप्रवृत्तौ दर्शनेन प्रयोज्यवृद्धप्रवृत्तेर प्यन्य प्रेरित
प्रवृत्तित्वात्तत्कारणत्वेन प्रवर्तनाज्ञानास्यैवाध्यवसानम् । तच्च प्रवर्तनाज्ञानम-
न्वयव्यतिरेकाभ्यां प्रयोजकवाक्यजन्यमित्यवधारयति । तत्र चावापद्वापाभ्यां
प्रवर्तनायां विधिशक्तिमवधारयति । प्रवृत्त्यनुकूलो व्यापारः प्रवर्तना । स च
प्रैषादिरूपो विविध इति प्रत्येकं व्यभिचारित्वाद्विधिशब्दवाच्यत्वानुपपत्तेः
प्रवर्तना(१) सामान्यमेव विधिशब्दवाच्यमिति कल्पयति । एवं च विधि-
श्रवणे प्रैषादिरूपस्य वक्त्रभिप्रायस्य प्रवर्तनात्वेन एकरूपेण प्रतीतिर्न विशेष.
रूपेण, तथैव शक्तिमहात् । विशेषरूपेण तु प्रतीतिर्लक्षणयैव ।

१८१

एवं च वैदिकलिङादिश्रवणेऽपि प्रवर्तनासामान्यमेव प्रतीयते । तत्र
कोऽसौ व्यापारः ? इत्यपेक्षायां वैषादिरूपस्य वक्त्रभिप्रायस्थापौरुषेये वेदे-
अनुपपत्ते: शब्दनिष्ठ एव प्रेरणापरपर्यायः कश्चिद्यापार इति कल्प्यते । अतश्च
शब्दनिष्ठ एव प्रेरणापरपर्यायो व्यापारः शाब्दी भावना । सैव च प्रवर्तना
त्वेन रूपेण विध्यर्थ इति । अयमेव चार्थः-
साघनताज्ञानाभावे प्रवृत्त्यदर्शनात् । अतश्च स्वतस्सिद्धप्रवृत्तिस्थले प्रेरणाजन्यत्वव्य-
भिचारात् समीहितसाधनताज्ञानजन्यत्वस्य चोभयत्राव्यभिचारात प्रवृत्तिस्वावच्छिन्नस्य
समीहितसाधनताज्ञानजन्यत्वमेव समुचितमङ्गीकर्तुम् न तु कस्याश्चित् प्रवृत्तेः समीहित•
साधनताशांनजन्यत्वं, कस्याश्चिच प्रर्वतनाज्ञानजन्यस्वमिति वैरूप्याजीकारो युक्त इत्या.
शङ्कां निराकरिष्यन् प्रथमतस्तामनुवदति- यद्यपीत्यादिना युक्तमित्यन्तेन । सत्यं द्विवि
घास्ति लोके प्रवृत्तिः, सत्यं च समीहितसाधनतादि बुद्ध्वा पुरुषः प्रवर्तते तथापि यत्रा.
न्यप्रेरणया प्रवृत्तिः तत्र आचार्य प्रेरितोऽहं गामानयामि, न स्वेच्छयेति व्यवहारदर्शनात्
प्रेरणोत्तरप्रवृत्तित्वावच्छिन्नस्य प्रेरणाज्ञानजन्यत्वमेव वक्तुमुचितम् उक्तमातृप्रवृत्तौ
तथैव दर्शनात् इति समाधत्ते-तथापीति । एवं प्रवृत्तिकारणत्वेन प्रवर्तनाज्ञानेऽध्य-
वसिते तत्कारण जिज्ञासायां तत्कारणाध्यवसान प्रकार मुपपादयति-तच्चेत्यादिना अवधा.
रयतोत्यन्तेन । तत्रापि प्रवर्तन विशेषेषु प्रैषसम्प्रश्नादिषु न शक्तिः, प्रैषस्थले सम्प्रश्ना-
द्यभावात् सम्प्रश्नस्थले प्रैषाद्यभावाच्च तेषां परस्परं व्यभिचारेण सर्वानुगतप्रवर्तनाश्वमेव
शक्यतावच्छेदक मित्यवघारयतीत्याइ-स चेति । लक्षण वेति । सामान्यवाचकस्य
शब्दस्य विशेषबोधकत्वरूपाजहत्स्वार्थलक्षण येत्यर्थः ।

एवंप्रकारेण लोके बिण देश्शक्ताववघारितायां तेनैव न्यायेन वेदेऽपि शक्तिग्रहस्स्व-
ध्यवसान इत्याह-एवञ्चेति । प्रवर्तनासामान्यमेवेति । यथा लोके लिङादिश्रवणे
प्रवर्तनासामान्यस्य प्रतीतिः तथैव वेदेऽपीति नैतावत्पर्यन्तं लोकवेदयोर्भेद इति भावः ।
अनन्तरञ्च यथैव विशेषजिज्ञासायां तत्तत्प्रकरणाद्यनुगृहीतस्य लिङादेविशेषलक्ष कत्वमध्य
वसीयते लोके, एवमेव वेदेऽपि विशेषजिज्ञासायां प्रैषादीनां तत्राभावात् शब्दनिष्ठधर्म-
विशेषलक्षकत्वमध्यवसीयते इत्याह-तत्रेति । प्रवर्तनात्वेनेति । प्रवृत्यनुकूलव्यापार-
१. प्रवर्तनायास्सा ।

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.