Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 233 Image 233 of 276 (Page 209)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनोव्याख्या संवलितः

६७६

यत्त इष्टसाधनत्वं (१) विध्यर्थं इति, तन्न । तथा सति इष्टसाधन मितिशब्दस्य
विधिशब्दः पर्यायः स्यात् । न च पर्यायत्वं युज्यते । सन्ध्योपासनं ते इष्टसा-
धनम्, तस्मात्तत् त्वं कुर्विति सह प्रयोगात्, पर्यायाणां च सह प्रयोगाभा-
वात् । मतश्च व्यापारविशेष एव विध्यर्थः । स च लोके पुरुषनिष्ठोऽभिप्राय-
विशेषः । वेदे तु पुरुषाभावाच्छन्दनिष्ठ एव प्रेरणापरपर्याय इत्युक्तम् ।
बोधकलिङाद्यर्थः । मयं लिङच्चारयिता । इष्टसाघनत्वस्य लिङर्थत्वं प्रसङ्गात् पूर्व निर-
स्तमपि प्रकरणशुद्धयर्थं पुनस्तदन्द्य निरस्पति-यत्त्विति । विधिशब्दः विधिबोधको
लिङादिः । इष्टापत्तौ दोषमाह - सन्ध्योपासनमिति । सहप्रयोगादिति । सहप्रयो-
गदर्शनादित्यर्थः । इष्टसाधन मिति पदेन सह "कुरु" इति लोटः प्रयोगो दृश्यते । पर्या-
यत्वे च स न घटत इति भावः । अत नेष्टसाधनत्वस्य लिङर्थत्वं युज्यते । प्रवर्तनाप्रेर-
गाविध्यादिपर्यायस्यैव व्यापार विशेषस्य तदित्यभ्युपगन्तव्यमित्याह - अतश्चेति । स च
व्यापारविशेषश्च । सर्वत्र लोके प्रवर्तयितुराचार्यादे' 'हमेनं प्रवर्तयामि' इत्यनुभवात्
'आचार्य प्रेरितोऽहं गामानयामि' इति व्यवहारबलाच्च प्रवर्तनायाः प्रवर्तयि तृपुरुषनिष्ठत्वम्,
गवानयनादौ कृते 'मदाज्ञामयं कृतवान्' इत्याज्ञप्तुर्व्यवहाराच्च तस्याभिप्राय विशेषत्वं चाव.
गम्यत इति भावः । शब्दनिष्ठ एवेति । लिब्ादिरूपो यो विधायकश्शब्दः तद्वृत्ति-
रिस्यर्थः । इत्युक्तमिति । ग्रन्थारम्भ इति शेषः ।

(३) इष्टसाधनत्वमेव लिङथं इति ततोऽर्वाचीना वैयाकरणाः ।

(४) नैयायिकेषु – इष्टसाधनत्वं बलवदनिष्टा जनकत्वं कृतिसाध्यत्वं चेति 'त्रितयमपि लि
इति नैयायिकाः । तत्र विशेषणविशेष्यभावापन्नेषु त्रिष्वप्ये केव शक्तिरिति प्राचीनाः ।
तत्र पृथक्-पृथगेव शक्तित्रयमिति नवीनाः।

(५) कृतिसाध्यस्वमेव लिडधं इति रतकोशकृतः ।

(६) लिङघटितवाक्योच्चारयितुरहमेनं प्रवर्तयामीत्यभिप्रायविशेषो लोके वेदे च लिडर्थ । इत्यु-
दयनोचार्याः ।

( ७) वेदान्तिषु - वेदे भगवदाज्ञैव लिङर्थ इति श्रीभाष्यकाराः, तदनुयायिनस्सेश्वरमीमांसा

9501

कदादयश्च ।

(८) इष्टसाधनत्वमेव लिडर्थ इति सुरेश्वराचार्याः, तदनुसारिणश्चित्सुखाचार्यादयश्च ।

( ९ ) इष्टसाधनत्वं कृतिसाध्यत्वमित्युभयं लिङर्थ इति भामत्यां वाचस्पतिमिश्राः ।

( १० ) मीमांसकेषु–इष्टसाधनत्वमेव तत्त्वेन रूपेण लिङर्थ इति मण्डनमिश्राः ।

( ११ ) भाट्टेषु-तत्तद्धात्वर्थगतं कार्यस्वं लिडर्थ इति भाट्टेष्वप्येकं मतम् ।

(१२) लिङादिशब्दगतस्यार्थप्रकाशनसामर्थ्यस्याऽभिधाख्यव्यापारस्य लिङर्थत्व मिस्यध्ये कदेशि-
मतम् ।

(१३) इष्टसाधनस्वमेव प्रवर्तनात्वेन रूपेण लिङर्थ इति पार्थसारथिमिश्रप्रभृतयः ।

(१४) इष्टसाधनत्वाद्यतिरिक्तः प्रवर्तनाख्योऽलौकिकः कश्चिद्धर्मविशेषो लिङादिवाच्य इति भट्ट.
सोमेश्वरः खण्डदेवप्रभृतयश्च ।

प्राभाकरेषु–अपूर्वांपरपर्यांयः कार्यात्मा नियोगो लिडर्थ इति प्राभाकराः । तत्र लोके
कार्यत्वेन क्रियायाः, वेदे च नियोगस्य लिङर्थत्वमिति विवेकः ॥

FOUNDED

एतेषां स्फुटतया विवरणं पूज्यपादेः श्रीगुरुवर्यैरेव स्वकृते विधितत्त्वसन्ग्रहाख्ये लघु

सस्ताव 15

कृतम् । तत् तव एवावगन्तव्यम् ॥

१. लिङथंः।

Bhandarkar Oriental

Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.