Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 231 Image 231 of 276 (Page 207)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः

१७७

निषिद्धयमानस्यानर्थहेतुत्वमिति दिक् । तत्सिद्धं निषेधानां पुरुषार्थानुब.
न्धित्वम् ।

एवं सर्वस्यापि वेदस्य पुरुषार्थानुबन्धित्वम् ।

अकृतमनुसरामः । तदेवं यथा विध्यादीनामध्ययन विध्युपात्तानां नानर्थ-
क्यम्, एवमर्थवादानामपि तदुपात्तत्वेनानर्थक्यानुपपत्तेः स्वार्थप्रतिपादने च
प्रयोजनाभावाल्लक्षणया प्रयोजनवदर्थपर्यवसानं वक्तव्यम् ।

(श्रर्थवाद निरूपणम्)

ते चार्थवादा द्विविधाः- विधिशेषा निषेधशेषाश्च । तत्र "वायव्यं श्वेत-
मालभेत्ते"त्यादिविधिशेषाणां "वायुवँ क्षेपिष्टा देवेते" त्यादीनामर्थवादानां
विधेयार्थस्तावकतयार्थनत्वम् । "बर्हिषि रजतं न देय"मित्यादिनिषेधशेषाणां

तस्य यथाचोदनं सिद्धत्वात्, पुरुषस्तु परं प्रत्यवैतीत्याह-रांगत इति । उक्तं हि
वार्तिके-"यो नाम ऋतुमध्यस्थः कलञ्जादीनि भक्षयेत् ।

न क्रतोस्तस्य वैगुण्यं यथाचोदितसिद्धितः" ॥
इति, "यदा दर्शपूर्णमासस्थोऽपि तदतिक्रमं करोति तदा बाह्यातिक्रमव
दस्य स्वयं प्रत्यवायमात्रं स्यात् न कर्मफलासम्बन्धः । न हि शुद्धपुरुषधर्मैः
ऋतवः प्रत्यवयन्ति" इति च । अत्र च मूले निषिध्यमानस्यानर्थहेतु त्वमित्यनन्तरं
न तु ऋतोर्वैगुण्यमिति पूरणीयम् ।

उपक्रान्तां निषेधविषयिणीं कथामुपसंहरति-तदिति । एवमिति । विधीनामंशत्रय-
विशिष्टभावनाविधायकत्वेन, अर्थवादानां विधेयप्राशस्त्य समर्पकत्वेन मन्त्राणां प्रयोगसम-
वेतार्थस्मारकत्वेन, नांमधेयानां विधेयार्थ परिच्छेदकतया, निषेधानां अनिष्टजन की भूतात्
कंर्मणो निवर्तकश्वेनेत्येवंप्रकारेणेत्यर्थः । पुरुषार्थानुबन्धित्वमिति । पुरुषार्थः फलं स्व-
र्गादि, अनिष्टपरिहारो वा, तत्सम्बन्धित्वमित्यर्थः ।

प्रकृतमिति । एतावता विधिमन्त्रनामधेयनिषेधानां प्रयोजनवदर्थपर्यंवसायित्वं निरू
पितम् । अर्थवादानां तु तदवशिष्टम्, तन्निरूपणमेव प्रकृतम्, तदेव निरूपयाम इत्यर्थः ।
तदेव स्पष्टयति- तदेवमिति । विध्यादीनां विधिमन्त्रनामधेयनिषेधानाम् । तदु.
पात्तत्वेन अध्ययन विध्युपात्तत्वेन । मास्त्वानर्थक्यम्, नावता लक्षणायां किं प्रमाणम् ?
स्वार्थप्रतिपादनेनैव तेषां कृतार्थत्वात, अत आह- स्वार्थेति । स्वशक्यार्थप्रतिपादन
इत्यर्थः । प्रयोजनाभावादिति । ततः प्रवृत्तिनिवृत्योरनुदयादिति भावः ।

(अर्थवाद निरूपणम्)

अर्थवादान् विभजते - ते चेति । के विधिशेषाः ? के वा निषेधशेषाः ? तानुपपाद-
यति-तत्रेति । वायव्यमिति । अत्रालभतिघातुर्लक्षणया यागपरः, द्वितीयां च तृतीयायें ।
वायुदेवताकेन श्वेतगुणकपशुद्रव्येण यागेन भूतिमैश्वर्य भावयेदिति वाक्यार्थः। वायुर्वा
इति । वैशब्दः प्रसिद्धौ, वायुः क्षेपिष्ठा क्षिप्रगामिनी देवता खलु । यजमानः स्वेन हविषा
वायुसमीपं गच्छति चेत् वायुमाराघयति चेदिति यावत् । स वायुः एनं यजमानं भूर्ति
प्रापयत्येवेत्यर्थः । अर्थवत्वमिति । प्रयोजनवत्वमित्यर्थः । निषेधशेषार्थवादमुदाहरति-
बर्हिषोति । बर्हिश्शब्देन तद्विशिष्टो यागो लक्ष्यते । बर्हिषि यागे रजतं दक्षिणात्वेन न
२३ मो० न्या०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.