Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 207 Image 207 of 276 (Page 183)

Needs more work

Help

निरूपणम् ] J सारविवेचिनीव्याख्या संवलितः

१८५

मच विधेः प्रवर्तकत्वनिर्वाहार्थ समीहितसाधनत्वकल्पनात् प्रेरणान-
भिधाने च विधेः प्रवर्तकस्वाभावाद्धात्वर्थस्य व समोहितसाधनत्वकल्पकमेव
नास्तीति वाच्यम्; प्रवर्तनाभिधानेनै (१)व तन्मतेऽपि विधेः प्रवर्तकस्वात्
विध्यभिहितस्य च प्रवर्तनासामान्यस्य विशेषमन्तरेणापर्यवसानात्समीहित-
साधनस्वाक्षेपकत्वात् ।

न चेष्टसाधनत्वस्य विध्यर्थत्वे सन्ध्योपसनं ते इष्ट साधनं तत् त्वं कुर्विति
सहप्रयोगानुपपत्तिरिति वाच्यम् इष्टसाधनत्वस्य विशेषरूपेण विधिनानभि-
धानात् । प्रवर्तनात्वेन रूपेणाभिधानात् । सामान्यशब्दस्य च विशेषशब्देन
दृष्टः सहप्रयोगः– पाञ्चालराजो द्रुपद -इत्यादौ । तस्मात् समीहितसाधनतव
प्रवर्तनात्वेन रूपेण विध्यर्थः । सैव च तेन रूपेण शब्देनैवाभिधीयत इति
शाब्दी भावना ।

उक्तवार्तिकस्याप्ययमेवाभिप्रायः । अभिधीयते या साऽभिधा समीहित-
साधनता सैव प्रवर्तनात्वेनाभिहिता पुरुषप्रवृत्ति भावयतीति भावना तां
लिङादय आहुरिति । यथाद्दुः-
पुसां नेष्टाभ्युपायत्वात्क्रियास्वन्यः प्रवर्तकः ।

भाग्यत्वांशं परित्यज्य करणत्वांशे निपततीति प्रतिपादितं भावार्थाधिकरणे । यदि प्रेरणा
विष्यर्थो न स्यात् तदा अन्यथानुपपद्यमानस्य कस्याप्यभावात् घात्वर्थगतेष्टसाधनताचे.
पप्रमाणस्यैवाभावेन सर्वमिदं दत्तजलाजलि स्यादित्याशङ्कामनूथ परिहरति-न चेति ।
प्रेरणाविध्यर्थत्ववादिमतेऽपि न प्रेरणा त्वेन विधिगम्यत्वमङ्गीक्रियते, किन्तु प्रवर्तनासा-
मान्येनैव । सामान्यस्य विशेषमन्तरा पर्यवसानाभावात् विशेषजिज्ञासायां परं प्रेरणारूपो
विशेषोऽवधार्यते । अतथ प्रथमतः प्रेरणानभिघानेऽपि यथा तन्मते इष्ट साघनत्वाक्षेपकत्वं
तथैवास्मन्मतेऽपीति न विरोध इत्यर्थः ।

पूर्वोक्तां सहप्रयोगानुपपत्तिं वारयति-न चेति। विशेषरूपेणेति । इष्टसाघनत्वस्य
विध्यर्थत्वेऽपि न समीहितसाधनत्वरूपेण तदववोध्यते । किन्तु प्रवर्तनास्वेनैव, इष्टसाध-
नपदेन तु विशेषरूपेणेति सामान्यविशेषवाचकपदयोरुपपन्नस्सहप्रयोग इति भावः । तदेव
संदृष्टान्तमभिघत्ते-सामान्यशब्दस्येत्यादि । उक्त मर्थमुपसंहरति-तस्मादिति। सैव
समीहितसाधन तैव । तेन रूपेण प्रवर्तनात्वेन रूपेण । अस्मिन्नेवायें वार्तिकमपि योज-
यति-उक्तेति । अभिधीयत इत्यनेन कर्मव्युत्पत्तिः प्रदर्शिता । अस्मिन् पचे अभिघा
च सा भावना चेति कर्मधारय समासो बोध्यः । तत्र भावनात्वं निरूपयति-पुरुषेति ।
प्रत्र मण्डन मिश्रस्यापि सम्मतिमाह-
यथाहुरिति । पुंसामिति । इष्टाभ्युपायत्वात्
इष्टसाधनत्वात् ल्यब्लोपे पञ्चमी । इष्टसाघनत्वं विहायेत्यर्थः । क्रियासु यागादिषु प्रव
र्तको नैवास्ति । इष्टसाधनतैव प्रवर्तिकेति यावत् । प्रेक्षावतां हि यावत् स्वाभिलषित-
फलसाघनता न ज्ञायते तावत् दुःखात्मके कर्मणि प्रवृत्तिनो॑देतीति भावः तु नामे-
Bhandarkar Oriental
Research Institute

१. नैतन्म० ।

TOP IN IPIN 1S

२४ मी० न्या०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.