Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 204 Image 204 of 276 (Page 180)

Needs more work

Help

मीमांसान्यायप्रकाशः

[ शाब्दीभावना-
'अभिधाभावनामाहुरन्यामेव

लिङादयः'

अन्ये तु

इति वार्तिकस्य । अभिधीयते अनेनेति व्युत्पत्या अभिधाशब्देन वि
विशब्द उच्यते । तद्यापारात्मिका भावना लिङादिवाच्येति – (१) केचिदाहुः ।
सत्यं प्रवर्तनासामान्यं विध्यर्थः, तथैव शक्तिप्रहात् । प्रवृत्य-
नुकूलो व्यापारः प्रवर्तना। अपौरुषेये च वेदे प्रषादेरसंभवात् कश्चित् पुरुषप्र
वृत्त्यनुकूलो व्यापारविशेषः कल्पनीयः। विधिशब्दाभिधेय प्रवर्तना सामान्यस्य
विशेषमन्तरेणापर्यवसानात् । तत्र कोऽसौ व्यापार विशेषः ? इत्यपेक्षायां
घात्वर्थगतं समीहितसाघनत्वमेवेति कल्प्यते । तस्यापि प्रवृत्त्यनुकूलत्वात् ।

१६२

त्वेनेत्यर्थः । अत्र च न प्रवृत्यनुकूलत्वं शक्यतावच्छेदक कोटिप्रविष्टम्, गौरवात्, अन्य.
लभ्यत्वाच, प्रवृत्तेहि श्राख्यातेनैव लाभात्, अनुकूलत्वस्य च प्रयोजकत्वापर पर्यायस्य
संसर्गबलेन लाभात् । अतो लाघवात् लोकवेदसाधारणं व्यापारत्वमेव शक्यतावच्छेद-
कम् । विशेषलाभस्तु तत्र तत्र समभिव्याहारा दिनेत्यवगन्तव्यम् । नन्निदं 'अभिधा-
भावनामाहु' रित्यनेन वार्तिकेन विसंवदति, तेनाभिवासम्बन्धिन्या एव भावनायाः लिङ्-
वाच्यत्वप्रतिपादनात्, अतः कथं वार्तिकविरोधी पक्षोऽयमाद्रियतामित्यत आह-अयमे-
वेति । अविरोधितामेवोपपादयति-श्रभिधीयत इति । अनेनेति ब्रवता कर्तृव्युत्पत्ति:
करणव्युत्पत्तिर्वा प्रदर्शिता । एवञ्च अभिधायकत्वात् अभिधा विध्यादिशब्दः । तन्निष्ठा
तद्वयापारात्मिका भावना अभिवाभावना तां लिङादयः बोधयन्तीत्यर्थः फलितः । श्रस्मिन्
मते अभिधाया भावना इति षष्ठीतत्पुरुषो विवक्षितः । केचिदिति । न्यायसुधाकृत्प्रभृ
तय इत्यर्थः ।

तत्रैव पार्थसारथिमिश्रिमतमुपवर्णयितुमारभते-अन्ये त्विति । आहुरित्यस्य प्रव
दन्ति प्रवर्तनामित्यनन्तरं श्रुतेनेतिना सम्बन्धः । सत्यमिति । प्रवर्तनासामान्यस्य
विध्यर्थत्वमस्माकमपीष्टमेवेति भावः । तथैवेति । एवञ्चानेकार्थत्वं कल्पितं न भवति ।
अन्यथा प्रेषणमध्येषणमभ्यनुज्ञान मिष्टसा घनत्वं चेति बहवोऽर्थाः लिडादेः कल्पयितव्याः ।
तथात्वे तेषां परस्परं व्यभिचारस्याने कशक्ति कल्पनाप्रयुक्तगौरवस्य चास्माकमपि तुल्यत्वा-
दिति भावः । अपर्यवसानादिति । 'निर्विशेषं न सामान्य' मिति न्यायेन सामान्यस्य
विशेषे पर्यवसानमन्तरा अनिवृत्ताकाङ्क्षत्वात्, सामान्यस्य प्रवृत्तिविशेष जनकत्वाच्चेति
भावः । एतावदुभयोरपि पक्षे तुल्यम्, तत्र विशेष जिज्ञासायां तस्याः प्रेरणारूपत्वे तस्या
अपि वैदिकवाक्यप्रतिपाद्यत्वा सम्भवरूपदोषतादवस्थ्यात् तां परिहाय घात्वर्थगतं यदिष्ट-
साधनत्वं तस्यैव परं व्यापारविशेषत्वं कल्प्यते इत्याह - तत्रेत्यादिना । ननु कथं तस्य
प्रवर्तनात्वम् १ अत आह-तस्यापोति । प्रवर्तनास्वं च प्रवृत्त्यनुकूलत्वम्, तच्चात्रापि
समीहितसाघनत्वेऽस्तीति भावः । ननु आचार्यादिरनिच्छन्तमपि शिष्यादिकं बलात् प्र-
वर्तयतीत्यनुभवसिद्धत्वात् तत्र समीहितसाधनताज्ञानमन्तरापि शिष्यादेः प्रवृत्तिदर्शनात्
कथं प्रवृत्तित्वावच्छिन्नं प्रति समीहितसाघनतायाः कारणत्वमित्याशङ्कायामाह- सर्वो

१. केचिदाचार्याः ।

ISPIERE

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.