Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 200 Image 200 of 276 (Page 176)

Needs more work

Help

१७८

मीमांसान्यायप्रकाशः

[ शाब्दीभावना-
'सोऽरोदी दित्यादी नामर्थवादानां तु निषेध्यनिन्दकतयेति । (१) अतश्च
लक्षणया प्राशस्त्यमर्थवादबध्यते, तच्च प्राशस्त्यज्ञानं शब्दभावनायामिति
कर्तव्यतात्वेन संबध्यते ।

(२) परमप्रकृतम्-तत्सिद्धं वक्ष्यमाणार्थभावनाभाव्यिका लिङार्दिज्ञान-
करणिका प्राशस्त्यज्ञ (नेतिकर्तव्यताका शाब्दी भावना लिङ्त्वांशेनोच्यत इति ।
(शाब्दीभावनानिरूपणम् )

ननु-केयं शाब्दी भावना ? उच्यते - पुरुषप्रवृत्यनुकूलो व्यापारविशेषः ।
स एव (३) विध्यर्थः । लिङादिश्रवणे श्रयं मां प्रवर्तयतीति नियमेन प्रतीतेः ।
देयमित्यर्थः । ऋचत्र बर्हिषों'ति निषेधवाक्यम्, 'सोऽरोदी' दिव्यर्थवादवाक्यमिति विवे-
क्तव्यम् । सः श्रग्निः श्ररोदीत् रुदितवानित्यर्थः । सन्दर्भशुद्व्यथ कथेयमत्र लिख्यते
तैत्तिरीयसंहितोक्ता-पुरा कदाचित् देवासुराणां युद्धं प्रावर्तत । तत्र युद्धार्थं गच्छन्तो
देवाः स्वीयमनघं रमणीयं च वस्तुजातमग्निसमीपेऽस्थापयन् यदि कदाचिदस्मानसुराः
पराजयेयुः तदिदमस्माकं लोकयात्रार्थं भविष्यतीति । दृष्ट्वा च तदतिसुन्दरममूल्यं च
वस्तुजातं लोभाकृष्टचित्तोऽग्निः तत् गृहीत्वा पलायत । ते च देवासुरान् जित्वा प्रति-
निवृत्ताः यदा पलायितमग्निमवागच्छन् तदा तमन्विष्य तत् सर्वमपि धनं बलादाच्छि.
न्दन् । तादृशधन वियोगजं दुःखमसहमानोऽग्निररुदत् । रुदतस्तस्य नेत्राभ्यामपतन्नश्रुबि•
न्दवः । त एव घनीभूता रजतत्वमापन्नाः । निषेध्यनिन्दकत येत्यनन्तरम् अर्थवश्वमित्य-
नुषञ्जनीयम् । एतादृशे स्वार्थे कस्यापि प्रयोजनस्याभावात् निषेध्यस्य रजतदानस्य निन्दा-
यामेव तात्पर्यमस्यार्थवादस्य वक्तव्यम्-यत् रजतदानं तदस्यन्तं निन्दितमिति । तेन च
प्रयोजनवर सिध्यतीत्यर्थः । अतश्चेति चकारेण अप्राशस्त्यं, तश्चेति चकारेण श्रप्रा.
शस्त्यज्ञानं च परिगृहोते । एवं च प्रशंसार्थवादः प्राशस्त्यम् निन्दार्थवादर प्राशस्त्यं
चावबोध्येते इति फलितम् । सम्बध्यत इति । श्रन्त्र प्राशस्त्याप्राशस्त्ययोः शब्दप्रतिपा-
द्यत्वेऽपि तद्ज्ञानस्य तत्त्वाभावेनाशाब्दत्वात् न शाब्दबोघेऽन्वयः । किन्तु वस्तुत एवेति.
कर्तव्यतास्वमिति नव्याः ।

प्रन्थारम्भे कृतं परमप्रकृतं शाब्दीभावनाया अंशत्रय निरूपणमुपसंहर्तुं तत् ज्ञापयति-
परमेति । तदेवोपसंहरति - तत्सिद्धमिति ।

( शाब्दीभावनानिरूपणम् )

एवं प्रतिज्ञातं परिसमाप्य तावतैव प्रन्थमिमं समापयितुकामोऽपि भावनास्वरूप निरू-
पणमवशिष्टं मन्वानः तदनिरूपणे च ग्रन्थस्य न्यूनतामाशङ्कमानः तन्निरूपणमारभमाणः
पूर्वोपस्थितां प्रधानभूतांच शाब्दीभावनां प्रथमतो निरूपयितुं शब्दभावनास्वरूपं पृच्छति-
नन्विति । एवं पृष्टे न्यायसुधाकृन्मतेन समाधत्ते - उच्यत इति । विध्यर्थः विधि-
1917

१. "अतश्च लक्षणया प्राशस्त्यमप्राशस्त्यं च स्वसन्निधिपठित विधिनिषेधापेक्षितत्वात् स्वार्थप्रतिपा.
दने प्रयोजनमलभमा नैरर्थवादबध्यते" इति कचिरपाठः । परं सन ग्रन्थकूदभिमत इति भाति ।
२. एतच्च क्वचित् मुद्रितपुस्तके नास्ति । ३. विविधं लिङथंभूतं विधिस्वरूपं शास्त्रकारैरेवं निरूपितम् -
(१) वैयाकरखेषु-विधिनिमन्त्रणामन्त्रणाषीष्ट संप्रश्नप्रार्थनारूपाः षडर्था लिङः इति भगवान्पाणिनिः ।
(२) विध्यादिषु चतुर्ष्वनुगतं प्रवर्तनात्वम्, संप्रश्नप्रार्थने च लिबर्थ इति वाक्यपदीयकाराः।

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.