Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 193 Image 193 of 276 (Page 169)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः

वदनाकर (१) गादिव दर्शपूर्णमासयोः । स चोपकारोऽदृष्टरूप इति द्विरदृष्ट-
कल्पनाप्रसङ्गः। श्रुतश्च विकल्पो न युक्तः । प्रतिषेधाश्रयणे च तदापत्तेर्न
ताश्रयणम् ।

किन्तु नञः अनूयाजशब्देन सम्बन्धमाश्रित्य पर्युदास श्राश्रीयते,
नञनूयाजशब्दाभ्यामनूयाजव्यतिरिक्तलक्षणात्-श्रनूयाजव्यतिरिक्तेषु येयजा-
महं करोतीति । अत्र च वाक्ये येयजामहः कर्तव्यतया न विधीयते, 'यजतिषु
येयजामहं करोती' स्यनेनैव विहितत्वात् । किन्तु सामान्यशास्त्रविहितयेय-
जामहानुवादन तस्यानूयाजव्यतिरिक्तविषयता विधीयते यत् यजतिषु येय-
जामहं करोति तद्नूय/जव्यतिरिक्तेष्विति । एषञ्च सामान्यशास्त्रस्य विशेषशा
खा(२)पेक्षिणः 'नानूयाजे' ध्वित्यनेनानूयाजव्यतिरिक्त विषय समर्पणादनूयाज.

चोपकारजनकत्व नियमादिति भावः । तदकरणादित्यनन्तरं कश्चनोपकारी भवतीति शेषः ।
तत्र दृष्टान्तमाह - अनृतेति । यथा दर्शपूर्णमासप्रकरणगतेन 'नानृतं वदेत्'
इति वाक्येन दर्शपूर्णमासापूर्वीद्देशे नानृ तवदन वर्जनविधानात् तादृशवर्जनेन दर्शपूर्णमा-
सयोरुपकारस्सम्पाद्यत इत्यवगम्यते, एवमनूयाजोद्देशेन येयजामहाकरण विधानात् तेन
तत्रोपकारस्सम्पाद्यत इत्यवगम्यत इत्यर्थः । एवञ्च क्रतुवैगुण्यपरिहारद्वारा क्रत्वपूर्व जनकत्वं
कत्वर्थनिषेधानामित्युक्तं भवति । उक्तं हि वार्तिककृता-"प्रकरणसामर्थ्याद्धि
पुरुषगतमपूर्वसाधनत्वं लक्षयित्वा अनृतं प्रतिषिद्धम् । अतस्तदतिक्रमे दर्श
पूर्णमासापूर्वमेव वैगुण्यान्न स्यात्" इति । अदृष्टकल्पनाप्रसङ्ग इति । अनुयाज-
करणात् तदकरणाद्वा दृष्टस्य फलस्य कस्याप्यसम्भवात् उभयत्राप्यदृष्टस्यैव कल्पनावश्यं-
भावेनादृष्टय कल्पना प्रसङ्ग इत्यर्थः । अतश्चेति । शास्त्रस्य पक्षेऽप्रामाण्यापच्या श्रदृष्टद्वय
कल्पनापच्या चेत्यर्थः । तदापत्तेः विकल्पापत्तेः । तदाश्रयणं प्रतिषेधाश्रयणम् ।

तर्हि किमत्राश्रीयते ? श्रुत आह
- किन्विति । नञोऽनूयाजसम्बन्धे कथं पर्यु-
दासः १ अत आह - नञिति । पर्युदास प्रकारमेवाह-मनूयाजेति । ननु अत्रापि येय-
जामहकर्तव्यताया एव बोधनात् को विशेषस्सा मान्यवाक्यादित्यत आह - अत्रेति ।
नञ्घटितवाक्य इत्यर्थः। कतर्व्यताबोधक विधिप्रत्ययअवणात् कुतो न कर्तव्यताबोधनम् १
श्रत ग्राह- यजतिष्विति । सत्यपि विधिप्रत्ययश्रवणे विहितस्य पुनर्विधानायोगात् सो-
ऽन्यपरतया नेय इति भावः । तर्हि किमनेन क्रियते ? तदाह — किन्विति । व्यति
रिक्तविषयतेति । एवञ्चास्य वाक्यस्य येयजामहप्रवृत्तौ विषयसमर्पण मात्रं व्यापार
इति भावः । तदेव स्पष्टयति - यदिति । कथमेतावता विकल्पपरिहारः १ तं निरूपयति-
एवञ्चेति । विशेषशास्त्रापेक्षिण इति । सामान्यविशेषशास्त्रयोरेकवाक्यतया विशेष-
शास्त्रगृहीतविषय व्यतिरिक्तविषय एव सामान्यशास्त्रप्रवृत्तेः तदर्थं तस्य विशेषशास्त्रसापे-
क्षस्वादित्यर्थः । नानूयाजेष्विति। विशेषशास्त्रेणेतिशेषः । विशेषापेक्षिण इति क्वचि
त् पाठः । स यदा स्वीक्रियते तदाऽयमर्थः-सामान्यस्य विशेषेऽपर्यवसन्नस्य प्रवृत्यजनक-
१. दिवत् । • २. विशेषापेक्षिणः

1917

Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.