Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 192 Image 192 of 276 (Page 168)

Needs more work

Help

मोमांसान्यायप्रकाशः

[ पर्युदास-
स्वार्थविधानार्थमाहवनीयशास्त्रापेक्षास्ति । निषेधशास्त्रस्य तु प्रसक्त्यथ
'यजतिषु येयजामहं करोती' ति विधेरस्त्यपेक्षा ।

एवञ्च निषेधशास्त्रस्य विशेषविषयत्वेन प्राबल्यवत् विधिशास्त्रस्याप्युप
जीव्यत्वेन प्रावल्यमस्तीति न निषेधेन विधेरत्यन्तबाधो युक्त इति विहित-
प्रतिषिद्धत्वाद्विकल्पः स्यात् । स ब न युक्तः । विकल्पे हि पक्षे शास्त्रस्या-
प्रामाण्यं भवति। न ह्यनूयाजेषु येयजामहकरणे 'नानूयाजेष्वि' त्यस्य प्रामाण्यं
सम्भवति, वींह्यनुष्ठानसमय इव यवशास्त्रस्य ।

द्विरदृष्टकल्पना च स्यात् । विधेर्हि एवं ज्ञायते यदनूयाजेषु येयजामह-
करणे कश्चनोपकारी भवतीति । निषेधाच्च तदकरणादिति ज्ञायते, श्रनृत.

१७०

प्रवृत्तस्य चात्यन्तबाघायोगात् विकल्पो दुर्वार इति वाच्यम् । सामान्य शास्त्रस्थजुहोतेः
होमत्वसामान्य वाचित्वात् तेन च व्यक्तिलक्षणया तदवच्छिन्न व्यक्तिमात्रे श्राहवनीयं
विदधता शक्य सम्बन्धमालोच्य तेन च निर्ज्ञातसम्बन्धस कलव्यक्तिलक्षणापूर्वकं पदहोम-
व्यक्तिर्यावता लक्ष्यते ततः पूर्वमेव प्राकरणिवेन पदवाक्येन विजातीयपदहोमव्यक्किं
लक्षयित्वा झटिति तत्र पदविधानात् तेनैव च पदहोमस्य नैराकांक्ष्येण पदहोमे श्राइव-
नीय शास्त्रप्रवृत्तेरेवाभावात् । अतबाहवनीयशास्त्रं वस्तुतः पदहोमातिरिक्तविषयमेव ।
एतदाक्यादर्शनजनिता भ्रान्तिः परमनेन वाक्यैनापोद्यते इति वेदितव्यम् । प्रकृते तु न
तथा भवितुमर्हतीत्याह-निषेधशः त्रस्येति । नानूयाजेध्विति शास्त्रस्यैत्यर्थः । नच
अत्रापि निषेधसिद्धयर्थं प्राप्त्या प्रमारूपयैव भाव्यमिति न नियमः । निषेधशास्त्रानालो-
चने सामान्यशास्त्रजनितभ्रमात्मकप्र सिमादायापि तत्सम्भवादिति-वाच्यम् । सामान्य-
शास्त्रस्य प्रथममालोचने तत्सम्भवेऽपि विशेषशास्त्रस्य प्रथमालोचने प्रथममेव विशेषद
र्शनसत्वात् सामान्यशास्त्रेण भ्रमानुपपत्तेः । अतोऽवश्यं निषेधसिध्यर्थे प्रमारूपाया एव
प्राप्तेरावश्यकत्वेन तत्प्रापितपदार्थस्य निषेधे विकल्प एव पर्यवस्येदिति ।

ननु एवमपि कथं विकल्पः ? तुल्यबलयोरेव खलु विकल्पो दृष्टः, नात्र तदस्ति ।
निषेधशास्त्रस्य विशेषविषयत्वेन प्राबल्यात्, मत ग्राह- एवञ्चेति । "दुर्बलोऽपि
विधिस्तदधीनात्मलाभेन प्रतिषेधेन तुल्यबलो भवति" इति न्यायेनोभयोस्तुल्य-
बलत्वमिति भावः । अस्तु विकल्पः को दोषः ? प्रत आह - विकल्प इति । शास्त्र-
स्येति । यदा यत्किञ्चित् शास्त्रमुपादातुमारभते तदानीं तत्समान विषयक शास्त्रान्तरस्य
परित्यागः कर्त्तव्यो भवति । स चोपादेयशास्त्रापेक्षया परित्याज्यशास्त्रेऽप्रामाण्य बुद्धिमन्तरा
न सम्भवति । उभयत्रापि प्रामाण्यमीहमानो हि तयोर्बलाबलमनवधारयन्न कुत्रापि प्रवर्ते-
तेति भावः । ब्रोहीति । व्रीहिभिः पुरोडाशद्वारा यागानुष्ठानसमय इत्यर्थः । एतच्च निरू-
पितं विकल्पस्य।ष्टदोषदुष्टत्व निरूपणावसरे ।

ननु शास्त्रस्य पाक्षिको बाघो नात्यन्तदोषावहः, पक्षे प्रामाण्य सम्भवादित्यत ग्राह-
द्विरिति । तामेवोपपादयति - विधेरिति । पञ्चमीविभक्तिरियम् । उपकारो भिव-
तीति । अनारभ्याधीतस्यापि येयजामहस्य यागसामान्योद्देशेन विहितत्वात् विहितस्य

FOUNDED

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.