Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 176 Image 176 of 276 (Page 152)

Needs more work

Help

मोमांसान्यायप्रकाशः

[ नामधेय-
किञ्च वैश्वदेवीशब्दों देवतातद्धितत्वादामिक्षां(१) तत्वेन ब्रत इत्युक्तम् ।
तत्र विश्वदेवानुवादेन द्रव्यविधानं वैश्वदेवीशब्देनैव कर्तव्यं, पदश्रुतेः । यथा
भावनायां करणसमर्पणं धातुनैव क्रियते पदश्रुतेः, न तूपपदेनेत्युक्तं भावार्था.
धिकरणे तद्वत् । तत्र च "वषट्कर्तुः प्रथमभक्ष" इतिवदेकप्रसरताविरोधः ।
अतो यागानुवादेनापि (२) द्रव्यविधानार्थं 'वैश्वदेव्यामिक्षे'त्यत्र यजिकल्पनं
तावदवश्यं कर्त्तव्यम् ।

(३) अतश्च पशुसमाधिकरणन्यायवैषम्यम्। 'ऐन्द्रवायवं गृह्णाती'त्यत्र
देवताविशिष्टग्रहणविधानेन यज्य कल्पनात् । यजिकल्पने च 'वैश्वदेव्यामिक्षे-
त्यत्रैव द्रव्यदेवता विशिष्टकर्मविधानं युक्तम्, रूपद्वयश्रवणात् । एवञ्च "आाग्ने

प्यापतेत् । अतश्च यथैव तत्र द्वाभ्यां बहुभिर्वा पशुभिः यागकरणापत्तिः तद्वदत्रापि येन
केनापि द्रव्येण यागानुष्ठानापत्तिरित्यपि हृदयम् ।

ननु देवतोद्देशेन द्रव्यविधानेपि एतद्वाक्यबोधितस्य सम्बन्धस्य
'न क्रियागर्भसम्बन्धादृते सम्बन्धनं क्वचित्'

●

इति न्यायेन क्रियाघटितत्वात् तादृश्याश्च देवतासम्बन्धनघटनसमर्थायाः यागादृतेऽ..
सम्भवात् यागापेक्षायां वैश्वदेववाक्यविहितस्योपस्थितस्यान्वयात् तत्रैव द्रव्यविधानस्य
पर्यवसानात् सिध्यस्येव यागसम्बन्ध इत्यत श्राह-किञ्चेति । तत्वेनेति । देवताविशि-
ष्टद्रव्यत्वेनेत्यर्थः ।

1973

"नैव हि द्रव्यमात्रस्य तद्धितैर्देवतोच्यते ।
अस्य शब्दाभिधेयस्य विशेषस्यैव सा स्मृता"
इति न्यायेन द्रव्यविशेषस्यैव तद्धितेनोकत्वात् । अत एव च -
"श्रामिक्षां देवतायुक्तां वदत्येवैष तद्धितः"
इति, पूर्वमुक्तमिति भावः । अस्तु, तावता किमायातम् १ त श्राह-तत्रेति ।
वैश्वदेवीति । प्रकृत्यंशेन देवतामनूद्य प्रत्ययांशेन द्रव्यं विधेयमिति भावः । अस्त्वेवं,
को दोषः ? श्रत ग्राह-तंत्रेति । न हि यजेतेत्यादौ प्रत्ययार्थभावनोद्देशेन प्रकृत्यर्थया-
गविधानम्, येन सत्राप्येक प्रसरताभङ्ग श्राशङ्क्येत, किन्तु प्राप्तभावनाविशिष्टयागविधा-
नमेव । प्रकृते तु देवतायाः प्राप्तत्वेन विधनासम्भवात् तदनुवादेनैव द्रव्यविध्यवश्यंभावेन
न एकप्रसरताविरोधदोषात् विमुक्तिरिति भावः । प्रतश्च वैयर्थ्यपरिहारार्थं यागोद्देशेनैव
द्रव्यविधेरवश्याङ्गीकरणीयत्वेन तदर्थे यजिकल्पनमावश्यक मेवेत्याह-अत इति । यागा.
नुवादेनापीत्य पिशब्दः एवकारार्थकः । यागानुवादेनैव द्रव्यं विधातव्यम् । तदर्थं च यजि
कल्पनमावश्यकमेवेत्यर्थः । अथवा अपिशब्दो भिन्नक्रमः । द्रव्यविधानार्थमित्यत्रान्वेति ।

कल्पिते च यजिपदे तत्रैव यागविधिरङ्गीक्रियताम् । किमर्थं वैश्वदेववाक्ये विशिष्ट
विध्यङ्गीकरणरूपं गौरवमाश्रीयते इत्याह - यजिकल्पने चेति । रूपद्वयश्रवणादिति ।
द्रव्यस्य देवतायाश्च श्रवणादित्यर्थः । ननु "यस्य पर्णमयी जुहूर्भवती" त्यादौ तद्धि-
तस्य द्रव्यविशेषवाचित्वेऽपि एकप्रसरताभङ्गपरिहारार्थ विशेषसमर्पकस्य समभिव्याहृतजु-
१. 'आमिक्षान्तर्गतत्वेन बू०; अमिक्षान्तर्गतार्थः । २. क़पुस्तके अपिर्नास्ति

1917

। ततः ।
३

Bhandarkar Oriental,
Research

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.