Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 174 Image 174 of 276 (Page 150)

Needs more work

Help

१५२

भोमसान्यायप्रकाशः

[ नामधेय-
प्रकृतेऽपि द्रष्टव्यम् । पञ्चमप्रकारकल्पने प्रमाणाभावात् । अत एव वैश्वदेवा.
धिकरणे वार्तिककारैरेवमुपसंहृतम्-'तत्प्रख्यतयैव सर्वेषां नामधेयत्वम्' इति ।
यच्चोत्पत्तिशिष्टगुण बलीयस्त्वमुक्तं तत् गुणविध्यसंभवे युक्त्यभ्युच्चयमात्रम् ।
तत्सिद्धं तत्प्रख्यशास्त्रादेव (१) वैश्वदेवशब्दस्य कर्मनामधेयत्वमिति ।

दयोऽपि शब्दा द्रष्टव्याः। एवञ्च नेनार्थवा देनावगतं ज्योतिस्सम्बन्धमादायैव यथा ज्योति-
अष्टोमशब्दस्य कर्मनामधेयत्वमुररीकृतं एवं प्रकृते ऽप्यर्थवादावगतं विश्वदेवसम्बन्धमादा.
यैव तत्प्रख्यन्यायेन नामत्वोपपत्तौ प्रकारान्तरकल्पनं नोपपत्तिमदित्याइ- एवमिति । अत्र
वार्तिककारसम्मतिमाह-अत एवेति । तत्प्रख्यतयेति । तत्प्रख्यन्यायेनैव वैश्वदेव-
शब्दस्याग्नेयादि सर्वयागनामधेयत्वमित्यर्थः । तत्प्रख्यतयैवेत्येवकारः प्रकारान्तर.

व्यावर्तकः । एवञ्च यत्र यत्र नामधेयत्वं वक्तव्यं तत्र सर्वत्र एतच्चतुष्टयान्यतमेनैव केन
चित् प्रकारेण तत् वक्तव्यम्, न स्वतिरिक्त प्रकाराश्रयणं युक्तमिति वार्तिकाशय इति भावः।
यद्येवं तर्हि किमर्थमेतदधिकरणसिद्धान्तारम्भे वार्तिकका रैः "श्रग्त्यादयो ही"त्यादिना
उत्पत्तिशिष्टगुणस्य बलीयस्त्वमुपपादितम् ? तत्राह-तदिति ।

ननु 'वैश्वदेवेन यजेते' त्यत्र देवताविशिष्टकर्मविधानमङ्गीकृत्य तादृशकमद्दे
शेन "वैश्वदेव्यामिक्षा" इति वाक्यॆन गुणविधिरङ्गीक्रियते । तदा च न कस्याप्यान
थंक्यम् । इविष्षु च संख्यावृद्धेरभावात् ना"ष्टी हवींषो"ति लिङ्गविरोधः । श्रुतश्च
किमर्थ वैश्वदेवशब्दस्य कर्मनामधेयत्वमङ्गीक्रियत इतीमामाशङ्कां पूर्वस्मिन् पचे गूढा-
भिसन्धितो निराकृतामपि गृहीताशयो यथाश्रुतग्राही पशुसोमाधिकरणदृष्टान्तेन पुनस्ता;
सुतमिति चतुर्थम् । तान्येतानि प्रातस्सवने गायत्रसाम्ना गीयमानानि चत्वार्याज्यस्तोत्राणीत्युच्यन्ते ।
तन्निवंचनं च श्रयये – "यदाजिमीयुस्तदाज्यानामाज्यस्वमि"ति । तेष्वाज्यस्तोत्रेषु पञ्चदशनामक.
स्तोमो भवति । तस्य स्तोमस्य विष्टुतिरेवमाम्नायते-"पञ्चभ्यो हिंकरोंति स तिसृभिः स एकया स
एकया, पञ्चभ्यो ड्रिंकरोति स एकया स तिसृभिः स एकया, पञ्चभ्यो दिकरोति स एकया स एकया
स तिसृभि"रिति । एकं सूक्तं त्रिरावर्तनीयम् । तत्र प्रथमावृत्तौ प्रथमाया ऋचलिरभ्यासः, द्वितीयावृत्तौ
मध्यमायाः, तृतीयावृत्त वुत्तमाया: । सोऽयं पञ्चदशस्तोमः । उक्तेभ्यश्चतुर्भ्यः सूक्तेभ्य ऊर्ध्वमुत्तरा.
ग्रन्थे त्रीणि माध्यन्दिनपवमानसूक्तान्याम्नाय तत ऊर्ध्वं च चत्वारि सुक्तान्याम्नातानि । तेषु "अभि त्वा
शूर नोनुम" इत्याद्यम्, "कयानश्चित्र आभुवदि" ति द्वितीयम्। "तँ वो दस्म मृतीषहमि" ति तृतीयम् ।
"तरोभिवों विदद्वसुमिति चतुर्थम् । एतानि क्रमेण रथन्तरवामदॆव्यनौध सकालेय साम मिर्माध्यन्दिन-
सवने गीयमानानि पृष्ठस्तोत्राणीत्युच्यन्ते । "स्पर्शनात्पृष्ठानि" इत्येवं निरुक्तिर्दृष्टव्या । तेषु स्तोत्रेषु
सप्तदशस्तोमो भवति । तस्य स्तोमस्य विष्टतिरेवमाम्नायते-"पञ्चभ्यो हिकरोति स तिसृभिः स एकया स
एकया, पञ्चभ्यो हिङ्करोति स एकया स तिसृभिस्स एकया, सप्तभ्यो हिंकरोति स एकया स तिसृभिः स
विसृभिरि"ति । अत्र प्रथमावृत्तौ प्रथमाया ऋचस्त्रिरभ्यासः, द्वितीयावृत्तौ मध्यमायाः, तृतीयावृत्तौ
मध्यमोत्तमयोः । सोऽयं सप्तदशस्तोमः ॥ अग्निष्टोमे चैकविंशतिस्स्तोमः । एकविंशस्तोमस्य विष्टतिरेक-
माग्नाता - "सप्तभ्यो हिंकरोति स तिसृभिस्स तिसृमिस्स एकया, सप्तभ्यो हिंकरोति स एकया स तिसृभिः
स्त तिसृभिः, सप्तभ्यो हिंकरोति स तिसृभिस्स एकया स तिसृभिः" इति । अत्र प्रथमावृत्तौ प्रथमायास्तृ-
चः द्वितीयायाश्च । वारत्रयमावृत्तिः, तृतीयायास्सकृत् । द्वितीया वृत्तौ प्रथमायास्सकृत् द्वितीय तृतीययो स्त्रि-
स्त्रिः । तृतीयावृत्तौ प्रथमातृतीययोनिस्त्रिरावृत्तिः मध्यमायाश्च सकृत् ॥ एत एव त्रिवृदादयस्तोमा उच्यन्ते ।
१. तत्प्रख्यतयैव इति. क.

CES 21 TO

STITUPR

POONA

Bhandarkar Oriental
Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.