Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 168 Image 168 of 276 (Page 144)

Needs more work

Help

मोमांसान्यायप्रकाशः

[नामधेय-
उपमानोपमेयभावस्थ भिन्ननिष्ठत्वात् । यदा तु श्येनसँशको यागो विधीयते
तदा मर्थवादेन श्येनोपमानेन तस्य स्तुतिः कर्तुं शक्यत इति श्येनशब्दस्य
तयपदेशाद्यागनामधेयत्वम् ।

तत्सिद्धं निमित्तचतुष्टयात्(१) कर्मनामधेयध्वम् । Gurbe
( नामधेयत्वे पञ्चमप्रकार निरूपणम् )
उत्पत्तिशिष्टगुणबलीयस्त्वमपि पञ्चमं के चिन्नामधेयत्वे निमित्तमाहुः ।
"वैश्वदेवेन यजेते" त्यत्र वैश्वदेवशब्दस्य कर्मनामधेयत्वमुत्पत्तिशिष्ट गुणव
लोयस्त्वात् । उक्तमत्वर्थलक्षणादिप्रकारचतुष्टयासम्भवात् ।

तथा हि-न तावन्मत्वर्थलक्षणाभयान्नामधेयत्वं (२) वक्तुं युक्तम्,
र्शित । भिन्ननिष्ठत्वादिति । प्रसिद्धस्यैव पदार्थस्योपमानत्वयोग्यतया अप्रसिद्धस्योप
मेयतया, प्रसिद्धत्वाप्रसिद्धयोः परस्परविरुद्धयोरेक निष्ठत्वाभावेन भिन्ननिष्ठत्वावश्यम्भा•
वादिस्यर्थः । नात्रानन्वयालङ्कारः रामरावणयोर्युद्धमित्यादाविव शङ्कयः, तत्रोपमानान्तरा-
भावलक्षणया अनन्याचरितत्वख्यापनार्थत्वात्, प्रकृतेऽपि तथात्वे अनेकेषामर्थवादप-
दानामुपमानान्तराभावलक्षकत्वाङ्गीकारे गौरवापत्तेः । न च व्यञ्जनयैव तदुपस्थिति-
रस्विति वाच्यम् । तस्याः वृत्यन्तरत्वानङ्गीकारात् । एवञ्च श्येनपदेन यागोतावेवार्थ-
वादिकी स्तुतिराजस्येनोपपद्यत इत्याह-यदा त्विति । ननु अस्य उद्भिदादिन्यायविषयत्वं
कुतो न स्यात् येन न्यायान्तरमाधीयत इत्यत श्राह-तद्व्यपदेशादिति । नात्रोद्भिन्त्या-
योऽवतरति, तस्य यौगिकशब्दमात्रप्रवृत्तिकतया रूढेष्वप्रवृत्तेः । नापि चित्रान्यायः, वा-
क्यभेदाभावात् । न चापि तत्प्रख्यन्यायः, तत्प्रापकशास्त्राभावात् । अतः तद्व्यपदेशादेवात्र
नामत्वं वक्तव्यमिति भावः ।

एवमुद्भिदादिपदानां नामत्वे निमित्तचतुष्टयमुपवर्ण्य उत्पत्तिशिष्टगुणत्रलीयस्त्व-
स्यापि नामधेयत्वे निमित्तत्वं ब्रुवतां न्यायसुधाकाराणां मतम निरूपयिष्यमाणं स्वान
भिमतं सुचयन् उपसंहरति-तत्सिद्ध मिति ।

(नामधेयत्वे पश्चमप्रकारः )

एवं स्वाभिमतं निमित्तचतुष्टयमुपवर्ण्य पञ्चमं न्यायसुधाकृदभिप्रेतं प्रकारमुपवर्णयति-
उत्पत्तोति । उत्पत्तिपदेनोत्पत्तिवाक्यं लक्ष्यते । कर्मोत्पत्तिवाक्य एव कर्मणा सह शिष्टः
विहितो यो गुणः तस्य बलीयस्त्वमित्यर्थः । तदुदाहरति-वैश्वदेवेनेति । चातुर्मास्य
संज्ञके कर्मणि चरवारि पर्वाणि - वैश्वदेवः, वरुणप्रघासः, साकमेधः, शनासीरीयश्चेति ।
तत्र वैश्वदेवाख्ये प्रथमे पर्वणि "आग्नेयमष्टाकपालं निर्वपति, सौम्यं चरु सावि-
श्रंद्वादशकपाल, सारस्वत चरुं, पौष्णं चरुं, मारुत सप्तकपालं, वैश्वदेवी-
मामिक्षां, द्यावापृथिव्य मे ककपालम्" इत्यष्टौ यागान् विषाय तत्सन्निधौ श्रुतं-वैश्य-
वेदेन यजेतेति । तत्र वैश्वदेवशब्दोऽष्टानामपि पूर्वोत्तानां कर्मणां नामधेय मित्येतत्
उत्पत्ति शिष्ट गुण बलीयस्त्वरूपात् पञ्चमप्रमाणादित्यर्थः ।

FOUNDED

191

कथं पूर्वोक्तनिमित्तचतुष्टयान्यतमेन नात्र नामत्वसिद्धिः ? चत आह-तथा होति ।
१. नामधेयत्वम् २. युक्तमिति वक्तुं शक्यम् ।

Bhandarkar Oriental
Research Institute

1412

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.