Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 166 Image 166 of 276 (Page 142)

Needs more work

Help

198

मीमांसाम्यायप्रकाशः is

[ नामधेय-
ध्वर्थ्यादीनां च तत्संबन्धः स्यात्। एतद्वाक्यसत्वे च न भवति, ऋत्विक
शब्दस्य ब्रह्मादिगतऋतुयजननिमित्तत्वेन चमसाध्वर्यूणामृत्विक्त्वाभावस्य
तृतीये उक्तत्वात् ।

अतश्च 'गौश्रावधे' त्यस्मिन् वाक्ये विशिष्टविधानान्न वाक्यभेदः ।
'यदग्नये च प्रजापतये च सायं जुहोति' इति तु न विशिष्टविधानम्,
होमस्या 'ग्निहोत्रं जुहोती'त्यनेन प्राप्तत्वात् । अतश्च होमानुवादेन समुच्चि
तोभयविधाने वाक्यभेदात् गौरवापत्तेश्च नानेन वाक्येन देवताद्वयं
विधीयते । किंतु मन्त्रवर्णप्राप्तमनिमनूद्य तत्समुश्चितः प्रजापतिहमोद्देशेन
विधोयते ।

श्रतश्च नेदमनेः प्रापकम्, किंतु मन्त्रवर्ण एव । अतश्च तेनाग्नः प्राप्त-
त्वान्नाश्निहोत्रपदं देवतासमर्पकम् । किं तर्हि ? नामधेयमेव । तत्सिद्धमेतत्-
तत्प्रख्यशास्त्रादग्निहोत्रशब्दस्य कर्मनामधेयत्वमिति ।

एवं प्रयाजादिषु समिदादिदेवतानां "समिधः समिधोऽन श्राज्यस्य
प्राप्नुयादित्यर्थः । एतद्वाक्यसत्वे वा कथं तेषां व्यावृत्तिः ? अत श्रा-ऋत्विगिति ।
"ऋत्विग्दधूक" इति सूत्रेण ऋताचुपपदे यजेः किन्नन्तत्वेन निपातितस्य ऋत्विक शब्दस्य
ऋतुयजन विशेषरूपं निमित्तमादायैव ब्रह्मादिषु प्रवर्तमानत्वात् सप्तदशसंख्याश्रवणाच्च
यजमानसहितानां ब्रह्मादीनां सप्तदशानामेव ऋत्विक्त्वस्य, चमसाध्वर्युषु तदभावस्य,
अतएव तेषां ऋत्विक्पदव्यपदेशाभावस्य च तृतीये साधितत्वेन "ऋत्विग्थ्यो दक्षिणां
ददाती" ति वाक्येन त्विकमात्रे नियम्यमाना दक्षिणा न तदितरेषु चमसाध्वर्युषु
कर्मकरत्वाविशेषेऽपि निवेशमहंतीति भावः । होतृब्रह्मोद्भातृयजमानसदस्यानां, मैत्रावरुण-
ब्राह्मणाच्छंसि, पोतृ, नेष्टाग्नीध्राणां दशानां सम्बन्धिनः तत्तन्नाम्ना व्यवहृताः दश च
मसाः सोमरसाधारभूताः पात्रविशेषा ज्योतिष्टोमे सन्ति । तत्रस्यस्य होमार्थं ये विद्यन्ते
ते चमसाध्वर्यव इत्युच्यन्ते । तृतीय इति । सप्तमपादे षोडशाधिकरण इति शेषः ।

एवम्च गौश्चेति वाक्ये विशिष्ट विधिसम्भवेऽपि यदग्नयेचेति वाक्ये तदनुपपत्या
प्राप्तहोमोद्देशेन चोभयविधाने वाक्यभेदापत्त्या अन्यतः प्राप्ताग्निसमुच्चितप्रजापते-
रेव विधिरभ्युपगन्तव्य इत्याह - श्रुतश्चेत्यादिना । प्राप्तत्वादिति । श्रनन्यगति •
कस्य तस्यैवोत्पत्तिविधित्वस्य पूर्वमुखत्वादिति भावः । समुच्चितोभयविधाने
समुच्चय विशिष्टयोरग्निप्रजापत्योविंधाने । मन्त्रवर्ण एवेति । अग्निप्रारक इति
शेषः । तेन मन्त्रवर्णेन । तथाग्निरूपदेवतायाः प्रकारान्तरेण प्राप्तत्वात् एतद्वि-
धेयस्य चान्यस्य कस्यचिदभावात् परिशेषादग्निहोत्रपदं नामधेयत्वे पर्यवस्यतीत्याह-
नामधेयमेवेति ।

एवमग्निहोत्रपदस्य कर्मनामत्वमुपवर्ण्य तत्तुल्यकक्ष्याणां समिदादिपदानामपि तेनैव
याच्छंसि, नेष्टुच्छावा काग्नीघ्राख्याहोत्रकाः । तेषां दशानामृत्विजां सम्बन्धिनस्सन्ति दश चमसाः ।
चमसो नाम सोमरसाधारभूतः पात्र विशेषः । तेषां चमसानां होमोऽध्वंयुंया कर्तव्यः । यद्यव्यत्र व्याप्तः
स्यादध्वर्युः तदा केवलं तद्धोमार्थं ये नियन्ते पुरुषाः तेषां चमसाध्वर्यंव इति समाख्या।ndedge orientals

नधि नावधीतमस्तु ॥

Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.