Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 157 Image 157 of 276 (Page 133)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनोव्याख्यासँवलितः

तावदेवतास्त्वम् । तच्च संप्रदानस्वरूपान्तर्गतम्, त्यज्यमानद्रव्योद्देश्यत्वे
सति प्रतिग्रहीतृत्वस्य संप्रदानत्वात् । अतश्चतुर्थीतः संप्रदानैकदेशतया
।
देवतात्वप्रतीतिरस्त्येव । मन्त्रवर्णात न देवतात्वं प्रतीयते, किंत्वधिष्ठा-
नमात्रम् । अतश्च मन्त्रवर्णश्चतुर्थीतो दुर्वलः । यथाद्दुः-
तद्धितेन चतुर्थ्या वा मन्त्रवर्णेन वा पुनः ।

देवताया विधिस्तत्र दुर्बलं तु परं परम् ॥ इति ॥

श्रतश्च प्रबलप्रमाणबोधितप्रजापतिदेवतया दुर्बलप्रमाणबोधिताग्नेर्बाधः
स्यादिति चेत् -

सत्यम्; स्याद्वाधो यदि "प्रजापतये जुहोती"ति केवलप्रजापतिविधानं
'स्यात् । विधीयमानस्तु प्रजापतिर्मन्त्रवर्णप्राप्तमग्निमनूद्य तत्समुब्बितो होमो-
द्देशेन विधीयते । समुच्चितोभयविधानापेक्षया अन्यतः प्राप्तमझिमनूध
तत्समुश्चितप्रजापतिमात्रविधाने लाघवात् । अतश्च न बाधकत्वम्, निरपेक्ष-
विधानाभावात् । यथा च त्वन्मतेऽग्निप्रजापत्योरेकहोमोद्देशेन विधाना-
तुल्यार्थत्वेन विकल्पे प्रसक्ते प्रजापतेर्न पाक्षिकमग्निबाधकत्वम्, समुच्चय-
मान्त्रवर्णिकमिति । देवतात्वमित्यनुषङ्गः । सास्येति । अस्य हविषः चरुपुरोडाशादेः,
सूतस्य वा मन्त्रसमुदायरूपस्य सा इन्द्रादिः देवता इत्यस्मिन्नर्थे प्रत्यया श्रणादयो
भवन्तीति सुत्रार्थः । सम्प्रदानैक देशतयेति । सम्प्रदाने शक्ताया अपि चतुर्थीविभक्तेः
तदेकदेशभूतदेवतात्वे एक देशलक्षणया प्रवृत्तिसम्भवादिति भावः । तद्धितेनेति । कारि
का गतार्था । देवताया विधिः विधेयदेवतासमर्पणमित्यर्थः ।

।

१३५

सत्यं मन्त्रवर्णापेक्षया चतुर्थी प्रबला, तथापि नात्रामे: प्रजापतिना बाघ इति समा
घत्ते - सत्यमित्यादिना । यद्यस्मिन्नपि पक्षे विधेयप्रजापतिविशेषणतया अग्निसमुच्चय-
स्यापि विधेयत्वावश्यंभावः तदा को विशेषः पूर्वस्मात् पक्षात् ? इत्यत ग्राह-समुचि.
तोभयेति । एवञ्च न समुच्चयमात्रविधाने गौरवमापाद्यतेऽस्माभिः, किन्तु तद्विशेषणत
याग्नेरपि विधाने उभयविधानकृतो वाक्यभेद अपादितः स च नास्माकं मते, इत्या-
शयवानाह- लाघवादिति । अतंश्च मन्त्रवर्णप्राप्तमग्निमनूद्य तत्समुच्चितप्रजापते विधाने
श्रग्न्यंशे विधिव्यापाराभावात् लाघवम्, तत्समुच्चितप्रजापते विधानाच नाग्नेर्बाध इत्याह-
अतश्चेति । निरपेक्ष विधानाभावादिति । इतरनैरपेक्ष्येण विधाने हि प्रबलेन दुर्ब
लक्ष्य बाधः स्यात् तुल्यबलवे वा पाक्षिको बाघः, न चैतदस्ति, अभिसापेक्षस्यैव प्रज्ञा.
पतेर्विधानात्, यथैव ह्यन्यतः प्राप्तहोमाभिषव समान कर्तृकस्वविधिना "प्रावभिरभिषु.
त्याहवनीये हुत्वा प्रत्यञ्चः परेत्य ससि भक्षयन्ति" इत्यनेन होमा भिषवयोर्भ-
क्षणाङ्गत्वं बोध्यते, तद्वत् अत्रापि मन्त्रवर्णतोऽङ्गत्वेनावघृताभिसमुचिचतत्र जापति विधाने
बाघकाभावात् । भवतामपीदमवश्यमभ्युपगन्तव्यमेव, अन्यथा

अभिप्रजापत्योर्विकल्पः

नाव प्रतिभन्तु भाई

• स्यात्, तदेतदाह - यथा चेत्यादिना ।

ननु यद्यमेमन्त्र वर्णिकत्वमङ्गीक्रियेत तर्हि केवललिज कमन्त्रवर्णवत मिश्रलिङ्ग,

Bhandarkar Oriental
Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.