Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 149 Image 149 of 276 (Page 125)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः

१२७

प्रकृते कर्मणि गुणविधानम्, किन्तु प्राणिद्रव्य के कर्मणि; तत्रास्य वाक्यस्या-
नारभ्याधीतत्वात्, मनारभ्याधीतानां च 'प्रकृतौ वाऽद्विरुक्तत्वात्' इति न्या.
येन प्रकृतिगामित्वात् प्राणिद्रव्यकाणां च (१) यागानां 'दक्षस्य चेतरेषु' इति
न्यायेनानीषोमीयप्रकृतिकत्वात्तदनुवादेना नेन वाक्येन गुणो विधीयते ।
दैक्षस्य च ज्योतिष्टोमाङ्गत्वेन स्वतन्त्रफलाकाङ्क्षाया अभावात् पशुकामपदं न
फलसमर्पकम; किंतु अग्नीषोमोयपश्वर्जनाङ्गतया प्राप्तकामनानुवादः । तथाच
न वाक्यभेद इति चेत् -

तथापि वैज्ञानुवादेन चित्रत्वस्त्रीत्वविधाने वाक्यभेदः । विशिष्टकारकवि-
घानेऽपि गौरवलक्षणों वाक्यभेद एव । कारकस्यापि प्राप्तत्वेन विशिष्टविधाना-
नीलादेरेवानुगतप्रतीति विषयत्वसम्भवात् न रूपत्वातिरिका नीलस्वादिजातिरङ्गीकर्तव्या
इत्येकं मतम् । अत एव वार्तिककृता शब्दनित्यत्वाधिकरणे -

"एतयैव दिशा वाच्या शुक्लादेरपि नित्यता । क
संसर्गमात्रभेदेन स्यात् तत्रापि हि भेदधीः

स्वरूपं तु तदेवेति को जातिं कल्पयिष्यति"
॥p feeg
इत्युक्तम् । अस्मिन् पक्षे चित्रस्वमित्यस्य चित्रगुण विशिष्टत्वमित्यर्थः । तच्च चित्रगुण
एव पर्यवस्यति । यदि तु नीलादिगुणानां भिन्नत्वमनिस्यत्वं चेति नैयायिकमत एवाग्रहः
तर्हि चित्रत्वेत्यस्य रूपत्वव्याप्यचित्रत्वजातिरेवार्थः इति बोध्यम् । अस्य वाक्यस्य
चित्रावाक्यस्य । ननु प्राणिद्रव्यकस्यापि प्रकृतिविकृत्युभयात्मकस्य कर्मणो बहुत्वात्
कुत्रास्य निवेश इत्याशङ्कायामाह-अनारभ्याधीतत्वादिति । अनारम्याघीतानां
प्रकृतिगामित्वं दैक्षस्य सर्वपशुयागप्रकृतित्वं च पूर्वमेव निरूपितम् । ननु अभीषोमीय
पश्वनुवादेन चित्रगुणसम्बन्धः पशुरूपफल सम्बन्धश्च विधेय इति पूर्वोक्तदोषतादवस्थ्यमि-
त्यत ग्राह- दैक्षस्येति । 'इष्टिषु दर्शपूर्णमासयोः प्रवृत्तिः स्या' दिति प्रपूर्व
सुत्रात प्रवृत्तिरित्यनुषज्यते । इतरेषु सवनीयादिषु पशुयागेषु, दैक्षस्थानीषोमीयस्य
पशोः अज्ञानां प्रवृत्तिः स्यादिति सूत्रार्थः । स्वतन्त्रफलाकाङ्क्षाया अभावादिति ।
प्रधानफलेनैवास्यापि फलवत्वलाभादिति भावः । एवं तर्हि पशुकामपदस्य वैयर्थ्यापत्ति-
रित्यत ग्राह-प्राप्तकामनेति । अर्जनाङ्गतयेति । नात्र 'उद्भिदा यजेत पशुकामः'
इत्यादिवत् पशुकामपदं फलत्वेन साध्यतापन्नपशुबोधकम् किन्तु, यागाङ्गत्वेन विहित
पशुसम्पादनाय या पशुविषयिणीच्छातद्बोधकम् । तस्याश्च पूर्वमेव प्राप्तत्त्वात् तदनुवादः
परमत्र क्रियत इति नानेकविधानकृतदोष इति भावः । RAMPE

यद्यप्यस्मिन् पक्षे न वाक्यभेदः, तथापि प्रकारान्तरेणापतन् वाक्यमैदो दुरुद्धर
एवेस्याह -तथापीति । ननु नास्मामिः पृथक् पृथक् चित्रत्वस्त्रीस्वयोर्विघिरञ्जीक्रियते,
यतो वाक्यभेद श्राशङ्कयेत, किन्तु "धेनुर्दक्षिणे" तिवत् प्राप्तकर्मानुवादेन चित्रत्व-
विशिष्टैककरणकारकस्यैव तृतीयोपात्तस्य विधानमनीक्रियते, तदा न भविष्यति वाक्य-
मैदः इत्याशङ्कयाह-विशिष्टकारकविधानेऽपीति । अस्तु गौरवलक्षणो वाक्यभेदः,

१. 'यागाना' नास्ति. क.

kar C
Research Institute

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.