Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 138 Image 138 of 276 (Page 114)

Needs more work

Help

११६

मीमांसान्यायप्रकाशः

[ मन्त्र-
"पञ्च पञ्चनखा भक्ष्या" इत्यत्र तु लाक्षणिको । इतरनिवृत्तिवाच
कस्य पदस्याभावात् । अत एवैषा त्रिदोषग्रस्ता । दोषत्रयं च श्रुतहानिर-
श्रुतकल्पना प्राप्तबाधश्चेति । श्रुतस्य । पञ्चनखभक्षणस्य हानादश्रुतपञ्चा-
तिरिक्तपञ्चनखभक्षणनिवृत्ति कल्पनात् प्राप्तस्य च पञ्चातिरिक्तपञ्चन खभक्ष.
रास्य बाधादिति । अस्मिश्च दोषत्रये दोषद्वयं शब्दनिष्ठम्, प्राप्तबाधस्तु
दोषोऽर्थनिष्ठ इति दिक ।

तत्सिद्धं मन्त्रैरेव स्मर्तव्यमिति नियमविध्याश्रयणान्न मन्त्राम्नानमनर्थ-
कम् । मतश्च युक्तं मन्त्राणां प्रयोगसमवेतार्थस्मारकतयार्थवत्वम् ।

तत्र ये मन्त्रा यत्र पठितास्तेषां तत्र यद्यर्थप्रकाशनं प्रयोजनं सम्भ-
वति तदा तत्रैव विनियोगः । येषां तु न सम्भवति तेषां यत्र सम्भवति
तत्रोत्कर्षः, यथा-पूषाद्यनु मन्त्रण मन्त्राणामित्युक्तम् । येषां क्वापि न सम्भ-
वति तदुच्चारणस्य त्वगत्याऽदृष्टार्थत्वम् । सर्वथापि तु तेषां नानर्थक्यमिति ॥
तद्वयतिरिक्तविषयिण्येवेयं परिसंख्येति विज्ञायते । तत्रापि न बहिष्पवमानस्तोत्रेऽयं सामा.
वापस्सम्भवति, तत्र सामैकस्वस्थ प्रत्यक्षतो विहितत्वात् । अतः परिशेषात् माध्यन्दिनप-
वमानार्भवपवमानविषय एव । तत्रापि साम्नामेवावापः, नर्चाम् । तासां तु प्रकृतितो-
इतिदिष्टानामेव अभ्यासेन संख्या सम्पत्तिरित्यायूह्यम् । एवं च सति यदत्रार्थसंग्रहव्या-
ख्यातृभिः शिवयोगिभिक्षुभिः "अत्र ह्येवावयन्ति" इति स्वकपोलकल्पितं पाठमवलम्ब्य
अवयन्तीति अवजानन्तीत्यर्थः । गायन्तीति यावत्, इति व्याख्यातम् यदपि कैश्चित्
एतग्रन्थव्याख्याने-पवमानसंज्ञकनानास्तोमलक्षणानि सामानि, स्तोमाख्यमन्त्राणाम्
इत्यादिकमुक्तं तत्सर्वे सम्प्रदायागतशास्त्रीय पदार्थाज्ञानमूल कमित्युपेक्षितव्यम् ।

लाक्षणिकीमुदाहरति-पञ्चेति । अत एव लाक्षणिकत्वादेव । प्राप्तस्येति । राग-
त इति शेषः ।

प्रसागतं विधित्रयनिरूपणं परिसमाप्य प्रकृतमुपसंहरति-तत्सिद्धमिति । तत्र
मन्त्राणां प्रयोजनवत्वप्रकारं विविय दर्शयति-तत्रेति । अर्थवतां मन्त्राणां मध्ये इत्यर्थः ।
यत्र यस्य कर्मणः प्रकरणे । तत्रैव तस्मिन्नेव कर्मणि । इत्युक्तमिति । लिङ्गनिरूपणा-
वसर इति शेषः । क्वापि न संभवतोति । प्रकरणे मुख्यार्थाभावेऽपि गौणायें
विनियोगसम्भवे तत्र विनियोगः, यथा-"त्वं ह्यग्ने प्रथमो मनोता" इत्यादौ ।

•

हि अग्नीषोमीयपशुप्रकरणे पाठाव तत्र च केवलाग्निदेवताकस्य यागस्या.
भावात् सामान्यसम्बन्धबोधकप्रमाणाभावेन चोत्कर्षस्याप्यसम्भवात् प्रकृत एव कर्मणि
अग्निपदस्याग्नीषोमलक्षणया निवेशः । लक्षणाया अपि च यत्रासम्भवः, नास्त्युत्कर्षे-
ऽपि सामान्यसम्बन्धबोधकं प्रमाणं, प्रकरणे च न मुख्यो न वा लाक्षणिकोऽर्थः, तेषामेव
परमदृष्टार्थत्वमङ्गीक्रियते, यथा - जपादिमन्त्राः इत्यर्थः । अगत्या इत्यनेन एवमगतिक -
स्थले क्वचिदष्टार्थवाङ्गीकारेऽपि सत्यां गतौ न युक्तमदृष्टार्थत्वाश्रयणमिति सूचितम् ।
मन्त्रनिरूपणमुपसंहरति - सर्वथापीति । स्वाध्याय विधिपरिगृहीतत्वेनाल्पशोऽप्यानर्थक्यो-
फेरयुक्तत्वादिति भावः ॥

1917

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.