Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 130 Image 130 of 276 (Page 106)

Needs more work

Help

१०६

'भीमांसान्यायप्रकाशः[ अधिकारिविधि-)

ये तु पत्नीमात्रकर्तृकाः पदार्थाः आज्यावेक्षणादयस्ते ज्ञानं विनाश-
क्यानुष्ठाना इति तद्विधीनां तदाक्षेपकत्वं स्वीक्रियते । तत्सिद्धमध्ययन विधि-
सिद्धज्ञानस्याथानसिद्धाग्निमत्ता याश्चोत्तरकर्मसु अधिकारिविशेषणत्वमिति ।
एवं सामर्थ्यस्यापि अधिकारिविशेषणत्वम् । असमर्थ प्रति विध्य-
प्रवृत्तेः । 'आख्यातानामथं ब्रुवतां शक्तिः सहकारिणी' ति न्यायात् ।

तच्च सामर्थ्य काम्ये कर्मणि अङ्गप्रधानविषयम् । न ह्यङ्गासमर्थः प्र.
धानमात्र समर्थच काम्ये कर्मण्यधिकारी । प्रधानविधेरङ्गविध्येकवाक्य-
तापन्नस्य साङ्गकर्मसमर्थं प्रत्येव प्रवृत्तेः । यथा विनियोगमधिकारात् ।
यदि हि समर्थ प्रत्येव प्रवृत्तौ कयाचित् श्रुत्या विरोधः स्यात् तदाऽस-
मर्थस्याप्यधिकारः स्यात् । न च विरोधोऽस्ति । स्वर्गकामश्रुतेः समर्थ प्र
त्येव प्रवृत्तौ विरोधाभावात् । प्रत्युतासमर्थ प्रति प्रवृत्ता प्रधानविधेरङ्ग-
वाक्यैकवाक्यतया प्रतिपन्नस्याङ्गसाहित्यस्य बाधापत्तेः। नित्यवत् श्रुतानाम-
ङ्गानां पाक्षिकत्व प्रसङ्गाच्च । अतः साङ्गे प्रयोगे समर्थस्यैव काम्ये कर्मण्यधिकारः।
जातिविशेषः । नन्वेवं यथात्र विधिना ज्ञानाचेपात् तदौपयिकज्ञानसम्पादनेन निषादस्या.
धिकारोऽङ्गीक्रियते, एवमेव स्त्रिया अपि विधिना ज्ञानाक्षेपात् तदर्थमध्ययनं कुतो न
स्यात् ? इत्यत आह-एतावांस्त्विति । एवञ्च सत्यां गतौ नोत्तरकतुविधीनां ज्ञानाक्षेप-
कत्वशक्तिकल्पनं युक्तिसहमिति भावः ।

एवश्व ये यजमानकर्तृकाः पदार्थाः, तत्र यजमानज्ञानेनैव कार्यसिद्धावपि ये तावत्
यजमानेनासम्भवदनुष्ठानाः पत्नीमात्रकर्तृकाः तत्रागत्या तद्विघेर्ज्ञानाक्षेपकत्वशक्तिरङ्गी.
क्रियत एवेत्याह-ये विति। नैतावता सर्वेषामुत्तरक्रतुविधीनां ज्ञानाक्षेपकत्वशक्तिकल्पन
मुचितमिति भावः । अग्निविद्ययोरधिकारिविशेषणत्वनिरूपणमुपसंहरति-तत्सिद्धमिति ।

एवमग्निविद्ययोरधिका रिविशेषणत्वमुपवर्ण्य इदानीं सामर्थ्यस्यापि तदुपपादयति- एव-
मिति । विध्यप्रवृत्तेरिति । अत एवासमर्थत्वात् तिरश्चामनधिकारः, देवादीनां विप्र-
हाद्यमावादेव नाधिकारः इत्यादि बोध्यम् । अङ्गप्रधानविषयमिति । सकलाङ्गानुष्ठधन-
समर्थः प्रधानामुष्ठानसमर्थश्च यः स एव काम्ये कर्मण्यधिकरोतीत्यर्थः । तदेवाह-
न त्विति । कुत एतत् ? ऋत ग्राह-प्रधानेति । अयमाशयः - अङ्गविध्येकवाक्यता-
पन्नः प्रधानविधिः प्रयोगविधिरित्युक्तम् । स च यथा प्रधानमनुष्ठापयति एवमङ्गविषयेऽप्यनु-
ष्ठापको भवतीति यत्किञ्चिदङ्गालो पेऽपि प्रधानस्य सर्वाङ्गसाहित्याभावेन वैगुण्यापत्त्या फला-
नुत्पत्तिप्रसङ्ग इति । यथाविनियोगमिति । साङ्गस्यैव प्रधानस्य फले विनियोगात्
तत्रैव चाधिकारोऽपि बक्तव्य इत्यर्थः । ननु यथा नित्यनैमित्तिकयोः यथाशक्त्युपबन्धा-
नुसारेण सङ्कोचोऽङ्गीक्रियते, तद्वत् काम्ये ऽपि कुतो न स्यात् ? अत आह- यदि
होति । ननु मास्तु कस्यापि प्रमाणस्य बाघः, तथापि सर्वाङ्गोपसंहाराभावे कस्यापि
प्रसाणस्य बाधी विधेः आनर्थक्यं वा यावत् न स्यात् तावत् दुःखात्म के कर्मणि कथं
प्रवृत्तिः स्यात् प्रेक्षावताम् ? ऋत बाह- प्रत्युतेति । ननु
विकल्पाजीकारे कथमास्यक्तिको बाघः ? अत ग्राह-नित्यवदिति । 1

नलम्बिधानमन्त

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.