Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 127 Image 127 of 276 (Page 103)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनीव्याख्या संवलत्तः

१०५

कञ्च स्वतन्त्रमेव प्रधानकर्म विधोयते । अग्नीनिति च द्वितीया 'सफ्तून
जुहोती' तिवत्तृतीयार्था इति ।

प्रकृतमनुसरामः । तत्सिद्धं-शद्रस्याध्ययनविधिसिद्धज्ञानाभावादाधान-
सिद्धाग्म्यभावाश्च नोत्तरकर्मस्वधिकार इति ॥

नन्वेवं स्त्रिया अधिकारो न स्यात् । तस्या मध्ययनप्रतिषेधेन तद्वि
घिसिद्धज्ञानाभावात् । न च नास्त्येवेति वाच्यम् । 'बजेत स्वर्गकाम' इ-
त्यादौ स्वर्गकामपदस्योद्देश्यसमर्पकत्वेन पुंस्त्वस्योद्देश्यविशेषणत्वाद् ग्रहै-
कत्ववद्विवक्षितत्वेन स्त्रिया अधिकारस्य साधितत्वादिति चेत् स
जेते' त्यादौ, यत्र वा अक्लृप्तोऽपि कल्पयितुं शक्यः यथा- 'अध्वर्यु वृणोते' इत्या.
दौ । पत्र हि अध्वर्योरुत्तरत्र उपयोगाश्रवणेऽपि संस्कारविध्यन्यथानुपपत्त्या उपयोगः
कल्पयितुं शक्यते-वृतेनाध्वर्युणा कर्म कर्तव्यमिति, तत्रैव संस्कार्यत्वाभ्युपगमः । यत्र
तु तदुभयमपि न सम्भवति न तत्र संस्कार्यत्वकल्पना। किन्तु लक्षणादिना विनियोगभङ्ग
एवेत्याशयः । कथं तर्हि द्वितीयाया उपपत्तिः ? अत श्राह-सक्तूनिति । अयं भावः-
'कर्मणि द्वितीये'ति सूत्रात् द्वितीयायाः कर्मत्वमेवार्थः । कर्मस्वं चेप्सितानीप्सितसाधार•
ण्येन क्रियाव्याप्यत्वरूपमेव । अन्यस्य गुरुभूतत्वात् तद्यत्र कर्मत्वाश्रयस्येप्सिततमत्वं प्रमा
गान्तरप्रमितं तत्र तद्भाव्यत्वरूपेप्सिततमत्वे पर्यवस्यति, यत्र तु न तथा, तत्रान्यस्य घात्व-
र्थादेः स्वर्गादेव भाव्यत्वावगमात् तदर्थत्वावधारणाच्चोपपदार्थस्य तत्र श्रयमाणा द्वितीया
विषयतासम्बन्धि करणत्वलक्षिका भवति, यथा सक्तुषु । तत्र हि सक्तूनां भूतोपयोगस्य
भाव्युपयोगस्य वा प्रमाणान्तराप्रमितत्वेन भाव्यत्वानवगमात् सन्निहितधात्वर्थस्यैव च
तदवगमात् तद्पेक्षित करण समर्पणेन तत्रत्या द्वितीया करणत्वलक्षिका । एवं प्रकृतेऽनीनां
क्वचिदुपयोगाभावात् विधिश्रुत्या च स्वर्गादेव भाव्यत्वावगतेः तत्र च घात्वर्थस्याधान-
करणत्वात्तदपेक्षिताविकरणरूपत्वमेवाग्नीनाम् । अधिकरणस्यापि करणाकां-
क्य

क्षयैव प्रहणात् करणत्व एवान्तर्भाव इति अग्नीमिति द्वितींया करणत्वळ क्षिकेति ।
एतेन 'स्वाध्यायोऽध्येतव्य' इत्यध्ययन विधिना स्वकुलपरम्परागताया एव शाखाया
अध्ययन विधानेन शाखान्तराध्ययनस्याप्राप्तत्वेन तद्गत मन्त्राद्यपसंहारार्थं तद्विषये उत्तर-
क्रतुविधीनां ज्ञानाक्षेपकत्वशक्ति कल्पनावश्यंभावेन तद्वदेव शूद्रविषयेऽपि आक्षेपकत्वकल्प-
नाया निवारयितुमशक्यत्वात् न ज्ञानाभावहेतुना अधिकारः साधयितुं शक्यते, किन्तु
अग्न्यभावादेवेति केषाश्चिदुतिरपास्ता । त्रैवर्णिकानां स्वशाखाधीतवाक्यैषु ज्ञानाक्षेपक-
त्वशक्तेरकल्पनेन शाखान्तराधीतवाक्येषु परं तत्कल्पनेन माघवात। शूद्रस्य तु कात्स्यें-
न तदाक्षेपकल्पनमिति गौरवात् ।

विद्याभावस्याधिकाराभावप्रयोजकत्वे स्त्रिया श्रपि विद्याभावादघिकाराभावमापाद-
यति-नन्वेवमिति । अध्ययन प्रतिषेधेनेति । 'न स्त्रीशद्रो वेदमधीयाताम्',
स्त्रोशद्र द्विजबन्धूनां त्रयी न श्रुतिगोचरा' इत्यादिश्रुतिस्मृतिभिरिति शेषः । इष्टापत्ती
दोषमाह-यजेतेति । उद्देश्यसमर्पकत्वेनेति । स्वर्गकामनावरपुरुषं प्रत्येव यागादेविं.
घानादिति भावः । साधितत्वादिति । षष्ठ इति शेषः ।

१४ मो० न्या०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.