Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 126 Image 126 of 276 (Page 102)

Needs more work

Help

१०४

मीमांसान्यायप्रकाशः

[ अधिकारविधि-
अत एव च शुद्रस्य न यागादावधिकारः । तस्याध्ययनविधिसिद्धज्ञाना-
भावात्, माधानसिद्धाग्न्यभावाञ्च, अध्ययनस्योपनीताधिकारत्वादुपनयनस्य
चा 'टवर्षं ब्राह्मणमुपनयीते' त्यादिना त्रैवर्णिकाधिकारत्वात् । आधानस्यापि
'वसन्ते ब्राह्मणोऽग्नीनादधीत' इत्यादिना त्रैवर्णिकाधिकारत्वात् ।

यद्यपि च 'वर्षासु रथकारोऽग्नीनादधीते' त्यनेन रथकारस्य सौधन्वना-
परपर्यायस्याघानं विहितम्, योगाद्र ढेर्बलीयस्त्वात्, तथापि नास्योत्तरकर्म-
स्वधिकारः, अध्ययनविधिसिद्धज्ञानाभावात् ।

न च तदभावे श्राधानेऽपि कथमधिकारः, तदनुष्ठानस्य तत्साध्यत्वादि-
ति वाच्यम्; तस्याध्ययन विधिसिद्धज्ञानाभावेऽपि 'वर्षासु रथकारोऽग्नी-
नादधीत' इत्यनेनैव विधिनाऽऽधानमात्रौपयिकज्ञानाक्षेपणात् । अन्यथा एत-
स्यैव विधेरनुपपत्तेः । अतश्च रथकारस्याधानमात्रेऽधिकारेऽपि नोत्तरकर्म-
स्वधिकारः, विद्याभावात् ।

एवञ्च तदाधानं नाग्निसंस्कारार्थम् । संस्कृताना मग्नी नामुत्तरत्रोपयो-
गाभावात्, किं तु तदाधानं लौकिकाग्निगुणकं विश्वजिन्न्यायेन स्वर्गफल
षयकत्वादेव । उपनीताधिकारत्वादिति । 'अष्टवर्ष ब्राह्मणमुपनयति' तमध्याप-
यीत' इति तच्छब्देन उपनौतस्यैव परामर्शात्, उपनयनस्य च 'अष्टवर्षे ब्राह्मणमुपनयीत
एकादशवष रजिन्यं, द्वादशवर्षे वैश्यम्' इति त्रैवणिकमात्रं प्रति विहितत्वादिस्यर्थः ।
उपनयीतेत्यादिना एकादशवर्षे राजन्यमुपनयीत, 'द्वादशवर्ष वैश्य' मित्यनयोः परि
प्रहः। एवमुत्तरत्राप्यादिपदेन 'ग्रीष्मे राजन्यः, शरदि वैश्य' इत्यनयोः परिप्रहः ।

ननु शूद्रस्याप्यस्त्येव यागादावधिकारः, रथकारस्याघानश्रवणात् । न च त्रैवर्णिक
एव यदि कचिद्रथं करोति तस्यैष कालविधिः इति कथमनेन त्रैवर्णिकातिरिक्तस्य जाति-
विशेषस्याघानं सिध्यति । अत एव आपस्तम्बेनापि "ये त्रयाणां वर्णानामेतत्कर्म
कुर्वन्ति तेषामेष कालः" इति त्रैवर्णिकाधिकारिकत्वमेवोतमिति वाच्यम् । योगा-
पेक्षया रूढेर्बलीयस्त्वात्। न च प्रोक्षण्यधिकरणविरोधः । क्लृप्तस्यैव योगस्य कल्प्यरूढि-
बाधकरवस्य तदधिकरण विषयत्वात् । आपस्तम्बवचनस्य श्रवयवव्युत्पत्तिरूपहेतु मूल-
करवेन सन्न्यायविरोधे तस्यैव बाध्यत्वात् । श्रतः कथं त्रैवर्णिकमात्राधिकारिकत्व-
मित्याशङ्कय निराकरोति यद्यपीति । अस्य रथकारस्य । उत्तरकर्मसु श्राधानोत्तर.
कालिकेषु अग्निहोत्रदर्शपूर्णमासादिकर्मसु । ज्ञानाभावादिति । रथकारस्य वर्णत्रय-
बहिर्भूतत्वेन तस्योपनयनाभावादनुपनीत स्याध्ययनाभावात् तज्जन्यज्ञानस्य दुरापास्तत्वादि.
स्यर्थः । अनुपपत्तेरिति । एवञ्च श्राधानविधेः स्वान्यथानुपपत्त्या स्वमात्रौपयिकज्ञान-
माक्षिप्य रथकारविषये प्रवृत्तावपि नोत्तरक्रतुविधयस्तद्विषये प्रवर्त्तन्त इति भावः

तंज

नन्वेवं उत्तरक्रतुष्वधिकाराभावे श्राधान संस्कृतानामग्नीनां प्रयोजनाभावात् आघा.
नस्यैव वैयर्थ्य स्यादित्यत ग्राह-एवश्चेति । नाग्निसंस्कारकमिति । यथा नेवण-
ककर्तृकमाघानं उत्तरक्कतूपयोगि गाईपस्यादितत्तदग्निसंस्कारकं नैवं रथकारकर्तृकमाधान-
मित्यर्थः । उपयोगाभावादिति । यस्य बोत्तरत्र उपयोगः क्लृप्तः यथा-'व्रीहिभिर्य-
STITUT

POONA

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.