Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 106 Image 106 of 276 (Page 82)

Needs more work

Help

६४

भीमांसान्यायप्रकाशः

[ श्रमस्वरूप-
बलोयः, तस्य द्वष्टार्थत्वात्; मारादुपकारकस्य चादृष्टार्थत्वात्, दृष्टे संभव-
त्यदृष्ट कल्पनस्यान्याय्यत्वात् । प्रोक्षणादि सन्निपत्योपकारकं तु कथं बलोयः;
उभयोरदृष्टार्थत्वाविशेषात् ।

किञ्च भारादुपकारकं साक्षात्प्रधानाङ्गम् तस्यान्योद्देशेनाविधानात् ।
सन्निपत्योपकारकं तु श्रृङ्गाङ्गम् । कर्माङ्गमी ह्या घुद्देशेन विधानात् । श्रङ्गाङ्गा
पेक्षया च साक्षादङ्गं बलीयः ।

'अङ्गगुणविरोधे च तादर्थ्यात्' इति न्यायात् ।

अत एव 'य इष्टया पशुना सोमेन वा यजेत सोऽमावास्यायां पौर्णमास्यां
वा यजेत' इत्यविशेषविधानेऽपि पर्वानुग्रहः सोमयागस्यैव क्रियते, न तु
दीक्षणीयादेः । अतः कथं सन्निपत्योपकारकस्य बलीयस्त्वम् ।

उच्यते - सत्यप्यदृष्टार्थत्वाविशेषे सन्निपत्योपकारकमारा दुपकारकाद्व.
लोयः । सन्निपत्योपकारके हि कर्मणि उपकार्योपकारक योवहिप्रोक्षणयोः
संबन्धो वाक्यक्लृप्तः । उपकारमात्रं तु कल्प्यम् । श्रारादुपकारकस्थले तु
सम्भवतीति कथं सन्निपत्योपकारकत्वावच्छेदेन प्राबल्यमुक्तमिति शङ्कते–नन्विति ।
श्रवघातादीत्यादिपदेन दृष्टार्थसन्निपत्योपकारकाण पेषणश्रपणादीनां ग्रहणम् । उभ-
योः प्रोक्षणादिसन्निपत्योपकारकारादुपकारकयोः ।

ननु उभयोरदृष्टार्थस्वाविशेषेऽपि द्वितीयाश्रवणात् द्रव्यप्राधान्यावगतेः तंद्वलेन
भवतु सन्निपस्योपकारकस्य प्रावल्यम्, अस्तु वा अदृष्टार्थत्वाविशेषादुभयोः समबलत्व-
मित्याशङ्कय तदपि न सम्भवतीत्याह- किञ्चेति । अङ्गगुणेन प्रधानगुणस्य विरोधे
सति प्रधानगुणानुग्रह एव न्याय्यः, तस्य प्रधानार्थत्वात् इति सूत्रार्थः । य इष्टयेति ।
अत्र इष्ट्यादीन् यजिनानूद्य वैकल्पिकं कालद्वयं विधीयते । वाशब्दश्रवणाच न वाक्य-
भेदः, श्रात्मने वा यजमानाय वा यं कामं कामयते तमुद्गायेदितिवत् । श्रविशे-
षविधानेऽपीति । इष्टेः पशोरङ्गभूतयोः, सोमयागस्य च प्रधानभूतस्य अविशेषेण पर्व-
रूपकालविधान इत्यर्थः । न तु दीक्षणीयादेरिति । श्रयमन्त्र विषयः-सोमयागे प्रथ-
मदिने कर्त्तव्या दीक्षणीयेष्टिः, चतुर्थदिने कर्तव्योऽग्नीषोमीयः पशुयागः । 'य इष्टयेति'
बाक्येन च विकृतीष्टिपश्वादांवेव सद्यस्कालता विधीयते, न तु प्रकृतौ । तस्याः द्वयहका-
लाबरुद्धत्वादिति निर्णीतं पञ्चमे । एवञ्च दीक्षणीयेष्टिपश्वादेः पर्वकालेऽनुष्ठाने कृते
प्रधानस्य सोमयागस्य पञ्चभ्यां प्रतिपदिं वा अनुष्ठानापत्तेः पर्वकालबाधः स्यात् । यदि
प्रधानस्य पर्वकालानुग्रहः क्रियेत, तदा दीक्षणीयायास्ततः पूर्वमेकादश्यामनुष्ठानापत्तेः,
पशोध चतुर्दश्यामनुष्ठानप्रसक्तेस्तयोः कालो बाभ्येत । किमत्र युक्तमिति संदिह्य, प्रधा
नस्यैव कालानुग्रहो न्याय्यः, न स्वङ्गानाम् । अतश्चैकादश्यादौ दीक्षणीयादिक मनुष्ठाय
पर्वणि सोमयागोऽनुष्ठेय इति सिद्धान्तितम् । एवं च प्रधानाङ्गभूतस्यारादुपकारकस्यैव
प्राबल्ये वक्तव्ये तत्परित्यज्य अङ्गासन्निपत्योपकारकस्य कथं प्राबल्यमुच्यत इत्याक्षेपमुप-
संहरति - अत इति ।

POONA

FOUNDED

1917

सम्बन्धः श्रृङ्गाङ्गिभावः । वाक्यक्लृप्स इति । ब्रीहिप्रोक्षण योरेकवाक्योपादानरू-
पात्सममिव्याहारास्सिद्ध इत्यर्थः । कल्भ्यमिति + परस्परमुपफार्योपकारकत्वाभावे एक-
Bhandarkar Oriental

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.