Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 105 Image 105 of 276 (Page 81)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनोव्याख्यासंवलितः

६३

उपयुक्तसंस्कारार्थं च (१) कर्म उपयोदयमाणसंस्कारार्थात् दुर्बलम्, उप-
युक्तापेक्षया उपयोक्ष्यमाणेऽत्यादरात् । अत एव 'प्रायणीयनिष्कास उदयनी-
यमभिनिर्वपतो' त्यत्र निष्कासस्य निर्वापार्थत्वम्, न तु तस्य तदर्थत्वम्,
निष्कासस्योपयुक्तत्वादित्युक्तमेकादशे ।

तच्च सन्निपत्योपकारकमारादुपकारकाद्वतीयः । नन्ववघातादि भवतु
आकरता, तन्निवर्त्तकमित्यर्थः । पुरोडाशादिर्हि प्रधानयागाद्यर्थमुत्पादितो निर्वृत्ते
यागे निर्वृत्तप्रयोजनः श्रवशिष्टांशे कार्यान्तरमपेक्षमाणः उपरितन कार्योपयुक्तं स्थानं
व्याप्नुवन् किमस्यावशिष्टस्थ कार्यमिति मनो वा विक्षिप्तं कुर्वन् तिष्ठति, तस्य हि
कार्यान्तरे इडाभक्षणादौ विहिते स विक्षेपो निवर्त्तते इति ।

उपयुक्तसंस्कारार्थं च कर्मेति । यदुपयुक्तं पुरोडाशादिकं संस्करोति तत्कर्मेत्यर्थः।
उपयोदय माणसंस्कारार्थादिति । कर्मण इति शेषः । क्वचित् पुस्तकेषु कर्मपदं नास्ति ।
तदा एवं व्याख्यातव्यं दृष्टान्तानुरोधेन च । उपयुक्तसंस्कारार्थं चेति । उपयुक्तसं
स्कारार्थत्वमित्यर्थः । एव मुत्तरत्रापि संस्कारार्थादिस्यस्य संस्कारार्थत्वादित्यर्थः । एवं
च सन्निपश्योपकारकनिष्ठं यदुपयुक्त संस्कारार्थत्वं तस्य तन्निष्ठोपयोक्ष्यमाण संस्कारार्थत्वापे-
क्षया दौर्बल्यमिति फलितम् । भावप्रधान निर्देशमाश्रित्यार्थान्तपदयोरेवमेवार्थो वर्णनीयः,
अन्यथा दृष्टान्तासङ्गतेः । अत एव उपयोक्ष्यमाणसंस्कारार्थत्वापेक्षया उपयुक्तसंस्कारा-
र्थत्वस्य दौर्बल्यादेव । प्रायणोयनिष्कास इति । स्तो ज्योतिष्टोमे प्रायणीयोदयनीय-
संज्ञकाविष्टिविशेषौ । तत्र द्वितीय दिनानुष्ठेयप्रायणीयार्थश्चरुः यस्मिन् पक्कः तत्पात्रीप्रक्षा•
लनजल सावशेषलेपं तथैव स्थापयित्वा तस्मिन्नेव जले अवभृथानन्तरं कर्त्तव्याया उद-
यनीयेष्टेः चरुनिर्वापणं कार्यमिति विषयवाक्यार्थः । अत्र यः प्रायणीय निष्कासाधिकर-
एक उदयनीयचरु निर्वापः स प्रायणीयहविस्संस्कारकः ? उतोदयनीयह विस्संस्कारकः १
इति संदिह्य प्रायणीयनिष्कासस्य कृतार्थस्य प्रतिपत्तिसाकाङ्क्षस्येयं प्रतिपत्तिरुपदिश्यत इति
पूर्वपक्षयित्वा उपयुक्तसंस्कारस्वापेक्षया उपयोक्ष्यमाणसंस्कारत्वस्य प्राबल्यात् निर्वापार्थ-
त्वमेव निष्कासस्य इति राद्धान्तः कृतः । (२) तस्य निर्वापस्य । तदर्थत्वं निष्कासार्थ-
त्वम् । तत्र कारणमाह- उपयुक्तत्वादिति । एकादश इति । द्वितीय चरणान्स्य
इति शेषः ।
CA

तश्चेति । त्रिविधमपीत्यर्थः । ननु नसन्निपत्योपकारकस्य तत्त्वेन प्राबल्यम्, आरा
दुपकारकस्य वान स्वरूपतो दौर्बल्यम्, किन्तु तयोः दृष्टफलजनकत्वतदजनकत्व कृते
प्राबल्यदौर्बल्ये वक्तव्ये। तथा च दृष्टार्थानां सन्निपत्योपकारका णामदृष्टार्थारादुपकारका.
पेक्षया प्राबल्ये सिद्धेऽपि नादृष्टार्थ सन्निपत्योपकारकाणामारादुपकारकापेक्षया प्राबल्यं

१. क्वचिद् कर्मेति नास्ति ।

JEZ

२. यत्वत्र महामहोपाध्यायश्री वासुदेवाभ्यकरशास्त्रिमहोदयैः प्रभाख्य एतव्याख्याने चातुर्मा.
स्ये वरुणप्रधासे कर्मणि प्रायणीयनाम के दिवसे आमिक्षापात्र यवपिष्टमय मेषमवदाय हुत्वा भाण्डलिप्तो
य श्रामिक्षावशेषः तन्त्रोदयनीयनिर्वापः श्रतः । उदयनीयश्चान्तिमो दिवसः इत्याचक्तम्, तत् सर्वमभि
त्तिचित्रायितम् । न हि वरुणप्रघासे प्रायणीयोदयनीयौ स्तः । न वा तत्रामिक्षावशेष उदयनीय निर्वाप-
अतः । प्रायणीयोदयनीययोज्योतिष्टोम एव विधानात्' अतोनिर्मूलमेवेदं कथनम् ।

Research Institute

rka

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.