Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

मीमांसान्यायप्रकाशः व्याख्यासहितः (to be deleted, missing pages) / 103 Image 103 of 276 (Page 79)

Needs more work

Help

निरूपणम् ]

सारविवेचिनोव्याख्यासंवलितः

दर्शपूर्णमासा-
पतत्सहकृतेन विनियोगविधिना-समिदादिभिरुपकृत्य
भ्यां यजेते-त्येवंरूपेण यानि विनियुज्यन्ते तान्यङ्गानि । तानि द्विविधानि
सिद्धरूपाणि क्रियारूपाणि चेति ।

तत्र सिद्धरूपाणि जातिद्रव्यसङ्ख्यादीनि । तानि च दृष्टार्थान्येव । क्रिया-
रूपाणि च द्विविधानि-गुणकर्माणि प्रधानकर्माणि चेति । एतान्येव सन्निप
लिङ्गसमाख्ययोर्विरोधे-भक्षानुवाकान्तर्गंतानां 'अश्विनोस्त्वा बाहुभ्या
सध्यास' मित्यादीनां समाख्यया प्राप्तंभक्षाङ्गत्वं बाधित्वा लिनेभ ग्रहणावेक्षणादौ
विनियोगः ।

८१

एवं वाक्यक्रमयोर्विरोधे-'युवा सुवासाः परिवीत श्रागात् स उ श्रेयान्
भवति जायमानः' इति ग्रूपपरिव्याणाङ्गभूतस्य मन्त्रस्य स्थानादग्नीषोमीयाङ्गत्वे प्राप्ते
तद्बाधित्वा परिवीतपदैकवाक्यत्वात् सवनीयपश्वङ्गत्वम् ।

वाक्यसमाख्ययोर्विरोधे- ज्योतिष्टोमादिप्रधानानामाध्वर्यवसमाख्यया अध्वर्युक
तृकत्वे प्राप्ते तद्बाधित्वा स्वर्गकामादिपदैकवाक्यत्वादर्थिमात्र विषयत्वम् ॥

एवं प्रकरणसमाख्ययोर्विरोधे- पौरोडाशिककाण्डपठितानां प्रयाजादीनां समा-
ख्यया पुरोडाशमात्राङ्गत्वे प्राप्ते तद्बाधित्वा प्रकरणात् सर्वदर्शपूर्णमासार्थत्वम् । एवम-
नेकस्य शेषस्यैकशेषिणं प्रति विनियुज्यमानस्यापि प्रमाणान्युदाहरणीयानि, एतत्सर्वे
वार्तिकादौ सभ्यनिरूपितं तत एवावगन्तव्यम्, विस्तरभयात्तु नेह प्रतन्यत इत्याशये.
नाइ - सङ्क्षेपत इति ।

एतत्सहकृतेन । श्रुत्यादिप्रमाणषट्कविशिष्टेन । समिदादिभिः । 'समिधो
यजतो त्यादिवाक्यविहितैः प्रयाजानूयाजादिभिः । एवंरूपेणेति । यद्यपीदं न प्रयोगवि
घिस्वरूपम् श्रज्ञविध्येकवाक्यतामापन्नः प्रधानविधिरिति प्रयोगविधिस्वरूपमभिघास्यति
ग्रन्थकारोऽप्यनुपदमेव । तथापि तैस्तैः प्रातिस्विकविधिभिः श्रुत्यादिसहकृतैः तत्र तत्र
विनियुक्तस्याजकलापस्य प्रयोगविघिरनुष्ठापकोभवतीत्याशयेनेदम् ।

जातिद्रव्य संख्यादीनीति । जातिः ब्राह्मणत्वादिः । द्रव्यं व्रीत्यादि, संख्या
एकत्वादिः, आदिपदेन अरुणादिगुणस्य पुंस्त्वादेलिंजस्य च परिग्रहः । दृष्टार्थाभ्ये-
वेति । तैः क्रियानिर्वृत्तिरूपदृष्टप्रयोजनस्यैव जननादिति भावः । क्रियारूपाणि विभजते-
क्रियारूपाणि चेति । गुणकर्माणोति । गुणभूतानि कर्माणि गुणकर्माणि इति
मध्यमपदलोपिसमासः । एवं प्रधानकर्माणीत्यत्रापि । गुणकर्मणि द्रव्यस्य प्राधान्यं
कर्मणो गुणत्वम्, यथा 'व्रोहीनवहन्ती'त्यत्र बीहीणां प्राधान्यं अवहननस्य तदङ्गता ।
प्रधानकर्मणि कर्मणः प्राधान्यं द्रव्यस्य गुणत्वम्, यथा-प्रयाजादौ कर्मणः प्राधान्यं
आज्यादेस्तदङ्गता । यथाह सूत्रकार:-"तानि द्वैधं गुणप्रधानभूतानि यैद्रव्यं न
चिकीर्ष्यते तानि प्रधानभूतानि । द्रव्यस्य गुणभूतत्वात् । यैस्तु द्रव्यं चिकी-
येते गुणस्तत्र प्रतीयेत तस्य द्रव्यप्रधानत्वात्" इति । एतान्येवेति । यानि
क्रियारूपाणि गुणकर्मप्रधानकर्माणि तान्येवेत्यर्थः । सन्निपस्येति । सन्निपत्य द्रव्यादिषु
११मो० न्या०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.