Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

Handbook of Classical Sanskrit Rhetoric / 222 Image 222 of 262 (Page 166)

Proofed once

Help

Though the moon turns thinner and thinner
Truly indeed it developes brighter and brigther;
So stop, be pleased, O sweet maiden,
Youth, if gone, is not to return again.

In the first example, a contrast between the face and the moon
has been explicitly stated by declaring the inferiority of the moon
(ie the standard of comparison or upamāna) through the mention
of its black spots which are not to be found in the spotless face.

In the second sentence, a comparison between the moon and
youth is implied. But youth has been held glamourous than the
moon because of its transitory nature. The moon passes through
web and wane as it is seen <flag>is</flag> the sky, but the period of youth for the
human being is fickle, and therefore, it is more valuable because
youthful enjoyments are always transitory.

Definitions

गुणानां व्यतिरेकेण व्यतिरेकमुदाहृतम् । वि. १४.५
उपमानविरुद्धैश्च गुणैस्तदपरं मतम् ।
शब्दोपात्ते प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनोर्द्वयोः ।
तत्र यद्भेदकथनं व्यतिरेकः स कथ्यते ॥ का. २.१८०
उपमानवतोऽर्थस्य यद् विशेषनिदर्शनम् ।
व्यतिरेकं तमिच्छन्ति विशेषापादानाद् यथा ॥ भा. का. २.७५
विशेषापादानं यत्स्यादुपमानोपमेययोः।
निमित्तादृष्टिदृष्टिभ्यां व्यतिरेको... ॥
यो वैधर्म्येण दृष्टान्तो यथेवादिसमन्वितः ।
व्यतिरेकोऽत्र सोऽपीष्टो विशेषोपादनान्वयात् ॥ अ. सं. २
उपमेयस्य गुणातिरेकित्वं व्यतिरेकः । का. सू. ४.३.२२
यो गुण उपमेये स्यात्तत्प्रतिपन्थी च दोष उपमाने ।
व्यस्तसमस्तन्यस्तौ तौ व्यतिरेकं त्रिधा कुरुतः ॥
यो गुण उपमाने वा तत्प्रतिपन्थी च दोष उपमेये ।
भवतो यत्र समस्तौ स व्यतिरेकोऽयमन्यस्तु ॥ रु. का. ८६-८७
सति तच्छब्दवाच्यत्वे धर्मसाम्येऽन्यथास्थितेः ।
व्यतिरेचनमन्यस्मात् प्रस्तुतोत्कर्षसिद्धये ।
शाब्दः प्रतीयमानो वा व्यतिरेकोऽभिधीयते ॥ व ३.४८
शब्दोपात्ते प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनोर्द्वयोः ।

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.