Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

गीतगोविन्दं व्याख्याद्वयसहितम् / 49 Image 49 of 204 (Page 27)

Proofed once

Help

स्फुरदतिमुक्तलतापरिरम्भणमुकुलितपुलकितचूते
वृन्दावनविपिने परिसरपरिगतयमुनाजलपूते ॥ विह० ॥ ८ ॥

श्रीजयदेवभणितमिदमुदयति हरिचरणस्मृतिसारम् ।
सरसवसन्तसमयवनवर्णनमनुगतमदनविकारम् ॥ विह० ॥ ९ ॥

पुनः किंभूते । नवमालत्या जात्यातिसुगन्धौ । पुनः किंभूते । मुनिमनसामपि
मोहनकारिणि व्यामोहकारके तरुणानां का कथेति । सुरतार्थं प्रेरके वा । पुनः
किंभूते । तरुणानामकारणबन्धौ निसर्गमित्रे । वसन्ते हि कामिन्यः स्वयमेव मानं
त्यजन्ति ॥ ७ ॥ <pratika>स्फुरदतिमुक्तलतेति ।</pratika> किंभूते वसन्ते । स्फुरन्त्याश्चलन्त्या
अतिमुक्तलताया वासन्त्याः परिरम्भणेन मुकुलितः पुष्पितः पुलकितः जातरोमाञ्चश्च
चूतः । अत्र पुष्पाणि रोमाञ्चेनोपमीयन्ते । अनेन सात्त्विकभावो दर्शितः । <pratika>वृन्दा-
वनेति ।</pratika>अत्र पूर्वं ध्रुवपदे इह वने हरिर्विहरतीत्यष्टपद्या एकवाक्यत्वात् विहारा-
धेयत्वे वृन्दावनशब्दो व्याख्यातः । संप्रति वसन्तविशेषणत्वेन व्याक्रियते । किंभूते
वसन्ते । वृन्दावनविपिने । वृन्दमवतीति वृन्दावनं तद्विपिनं यस्मिन्स तथा तस्मिन्
परिसरे पर्यन्तभुवि परिगतं यद्यमुनाजलं तेन पूते ॥८॥ <pratika>श्रीजयदेवभणितमिति ।</pratika>
तेनेति मङ्गलवाचकम् । ततः पाटावाद्यक्षरोत्तरः । ततः स्वरः षड्जादिः । इदं श्रीजय-
देवभणितं सरसवसन्तसमयवर्णनमुदयति उदयं प्राप्नोति सर्वोत्कृष्टत्वेन वर्तते ।
सरसं शृङ्गाररसयुक्तं वसन्तकालीनवनवर्णनं यत्र । सर्वोत्कृष्टत्वे हेतुमाह । हरिचरण-
स्मृतिरेव सारं यत्र । वा हरिचरणस्मृत्या हेतुभूतया सारम् । अथवा हरिचरणयोः
स्मृतिश्चिन्तनं सारमुत्कृष्टं यत्र । सरसवसन्तत्वे हेतुमाह । अनुगतो मदनविकारो
यत्र येन वा अनुगतोऽनुस्यूतः ॥ अस्यामष्टपद्यां जातिरलंकारः । मध्या नायिका ।

स्पष्टम् । सा मुनिमनोमोहनकारिणी । किमन्येषां वक्तव्यमिति भावः । पुनः कीदृशे ।
तरुणानां विलासियुवजनानामकारणबन्धौ स्वाभाविकमित्रे । "विमर्दोत्थे परिमलो गन्धे
जनमनोहरे" इति ॥ ७ ॥ कीदृशे । <pratika>स्फुरदिति ।</pratika> स्फुरन्ती कम्पमाना वा
यातिमुक्तलता तस्याः परिरम्भणेन मुकुलितं मञ्जरीयुक्तं तदेव पुलको रोमाञ्चः । रोमा-
ञ्चकथनेनाचेतनयोरपि कामचेष्टा कथिता । तेन च वसन्तस्यातिदुरन्तत्वं कथितम् ।
अतिशयेन मुक्तानामपि परिरम्भणोत्सुकतेति अतिमुक्तपदेन कथितम् । एतावता
वसन्तस्य सरसता दुरन्तता चोक्ता । संप्रति क्रीडायाः स्थानविशेषमाह -- <pratika>वृन्दावनेति ।</pratika>
वृन्दावननाम्नि विपिने वने हरिर्विहरतीत्यन्वयः । कीदृशे विपिने । परिसरे
समीपप्रदेशे परिगतेन सर्वतोगतेन यमुनाजलेन पूते पवित्रे । "अतिमुक्तः पुण्ड्रकः
स्याद्वासन्ती माधवी लता" इत्यमरः । मुकुलं करोति तदाचष्टे । णिजन्ताद्भावे क्ते सति
मुकुलितमिति बोध्यम् । पश्चान्मुकुलितमेव पुलकः संजातोऽस्येति तारकादित्वादितच् ।
"आम्रश्चूतः" इत्यमरः । <error>"पर्यंन्तभूः परिसरः"</error><fix>"पर्यन्तभूः परिसरः"</fix> इत्यपि ॥ ८ ॥ संप्रति गीतार्थमुपसंहरति ।
प्रेक्षावत्प्रवृत्त्यर्थं स्वभणिते उत्कर्षमाह -- <pratika>श्रीजयदेवेति ।</pratika>जयदेवकवेरिदं भणितं गीतमुदयति
तत्र हेतुः । हरिचरणयोः स्मृतौ सरणे सारं श्रेष्ठं, हरिचरणस्मृतिरेव सारो यत्र तत्

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.