वैशंपायन उवाच ।उषित्वा तत्र रामस्तु संपूज्याश्रमवासिनः ।तथा मङ्कणके प्रीतिं शुभां चक्रे हलायुधः ॥ १ ॥

दत्त्वा दानं द्विजातिभ्यो रजनीं तामुपोष्य च ।पूजितो मुनिसंघैश्च प्रातरुत्थाय लाङ्गली ॥ २ ॥

अनुज्ञाप्य मुनीन्सर्वान्स्पृष्ट्वा तोयं च भारत ।प्रययौ त्वरितो रामस्तीर्थहेतोर्महाबलः ॥ ३ ॥

तत औशनसं तीर्थमाजगाम हलायुधः ।कपालमोचनं नाम यत्र मुक्तो महामुनिः ॥ ४ ॥

महता शिरसा राजन्ग्रस्तजङ्घो महोदरः ।राक्षसस्य महाराज रामक्षिप्तस्य वै पुरा ॥ ५ ॥

तत्र पूर्वं तपस्तप्तं काव्येन सुमहात्मना ।यत्रास्य नीतिरखिला प्रादुर्भूता महात्मनः ।तत्रस्थश्चिन्तयामास दैत्यदानवविग्रहम् ॥ ६ ॥

तत्प्राप्य च बलो राजंस्तीर्थप्रवरमुत्तमम् ।विधिवद्धि ददौ वित्तं ब्राह्मणानां महात्मनाम् ॥ ७ ॥

जनमेजय उवाच ।कपालमोचनं ब्रह्मन्कथं यत्र महामुनिः ।मुक्तः कथं चास्य शिरो लग्नं केन च हेतुना ॥ ८ ॥

वैशंपायन उवाच ।पुरा वै दण्डकारण्ये राघवेण महात्मना ।वसता राजशार्दूल राक्षसास्तत्र हिंसिताः ॥ ९ ॥

जनस्थाने शिरश्छिन्नं राक्षसस्य दुरात्मनः ।क्षुरेण शितधारेण तत्पपात महावने ॥ १० ॥

महोदरस्य तल्लग्नं जङ्घायां वै यदृच्छया ।वने विचरतो राजन्नस्थि भित्त्वास्फुरत्तदा ॥ ११ ॥

स तेन लग्नेन तदा द्विजातिर्न शशाक ह ।अभिगन्तुं महाप्राज्ञस्तीर्थान्यायतनानि च ॥ १२ ॥

स पूतिना विस्रवता वेदनार्तो महामुनिः ।जगाम सर्वतीर्थानि पृथिव्यामिति नः श्रुतम् ॥ १३ ॥

स गत्वा सरितः सर्वाः समुद्रांश्च महातपाः ।कथयामास तत्सर्वमृषीणां भावितात्मनाम् ॥ १४ ॥

आप्लुतः सर्वतीर्थेषु न च मोक्षमवाप्तवान् ।स तु शुश्राव विप्रेन्द्रो मुनीनां वचनं महत् ॥ १५ ॥

सरस्वत्यास्तीर्थवरं ख्यातमौशनसं तदा ।सर्वपापप्रशमनं सिद्धक्षेत्रमनुत्तमम् ॥ १६ ॥

स तु गत्वा ततस्तत्र तीर्थमौशनसं द्विजः ।तत औशनसे तीर्थे तस्योपस्पृशतस्तदा ।तच्छिरश्चरणं मुक्त्वा पपातान्तर्जले तदा ॥ १७ ॥

ततः स विरुजो राजन्पूतात्मा वीतकल्मषः ।आजगामाश्रमं प्रीतः कृतकृत्यो महोदरः ॥ १८ ॥

सोऽथ गत्वाश्रमं पुण्यं विप्रमुक्तो महातपाः ।कथयामास तत्सर्वमृषीणां भावितात्मनाम् ॥ १९ ॥

ते श्रुत्वा वचनं तस्य ततस्तीर्थस्य मानद ।कपालमोचनमिति नाम चक्रुः समागताः ॥ २० ॥

तत्र दत्त्वा बहून्दायान्विप्रान्संपूज्य माधवः ।जगाम वृष्णिप्रवरो रुषङ्गोराश्रमं तदा ॥ २१ ॥

यत्र तप्तं तपो घोरमार्ष्टिषेणेन भारत ।ब्राह्मण्यं लब्धवांस्तत्र विश्वामित्रो महामुनिः ॥ २२ ॥

ततो हलधरः श्रीमान्ब्राह्मणैः परिवारितः ।जगाम यत्र राजेन्द्र रुषङ्गुस्तनुमत्यजत् ॥ २३ ॥

रुषङ्गुर्ब्राह्मणो वृद्धस्तपोनित्यश्च भारत ।देहन्यासे कृतमना विचिन्त्य बहुधा बहु ॥ २४ ॥

ततः सर्वानुपादाय तनयान्वै महातपाः ।रुषङ्गुरब्रवीत्तत्र नयध्वं मा पृथूदकम् ॥ २५ ॥

विज्ञायातीतवयसं रुषङ्गुं ते तपोधनाः ।तं वै तीर्थमुपानिन्युः सरस्वत्यास्तपोधनम् ॥ २६ ॥

स तैः पुत्रैस्तदा धीमानानीतो वै सरस्वतीम् ।पुण्यां तीर्थशतोपेतां विप्रसंघैर्निषेविताम् ॥ २७ ॥

स तत्र विधिना राजन्नाप्लुतः सुमहातपाः ।ज्ञात्वा तीर्थगुणांश्चैव प्राहेदमृषिसत्तमः ।सुप्रीतः पुरुषव्याघ्र सर्वान्पुत्रानुपासतः ॥ २८ ॥

सरस्वत्युत्तरे तीरे यस्त्यजेदात्मनस्तनुम् ।पृथूदके जप्यपरो नैनं श्वोमरणं तपेत् ॥ २९ ॥

तत्राप्लुत्य स धर्मात्मा उपस्पृश्य हलायुधः ।दत्त्वा चैव बहून्दायान्विप्राणां विप्रवत्सलः ॥ ३० ॥

ससर्ज यत्र भगवाँल्लोकाँल्लोकपितामहः ।यत्रार्ष्टिषेणः कौरव्य ब्राह्मण्यं संशितव्रतः ।तपसा महता राजन्प्राप्तवानृषिसत्तमः ॥ ३१ ॥

सिन्धुद्वीपश्च राजर्षिर्देवापिश्च महातपाः ।ब्राह्मण्यं लब्धवान्यत्र विश्वामित्रो महामुनिः ।महातपस्वी भगवानुग्रतेजा महातपाः ॥ ३२ ॥

तत्राजगाम बलवान्बलभद्रः प्रतापवान् ॥ ३३ ॥