युधिष्ठिर उवाच ।दुर्वाससः प्रसादात्ते यत्तदा मधुसूदन ।अवाप्तमिह विज्ञानं तन्मे व्याख्यातुमर्हसि ॥ १ ॥

महाभाग्यं च यत्तस्य नामानि च महात्मनः ।तत्त्वतो ज्ञातुमिच्छामि सर्वं मतिमतां वर ॥ २ ॥

वासुदेव उवाच ।हन्त ते कथयिष्यामि नमस्कृत्वा कपर्दिने ।यदवाप्तं महाराज श्रेयो यच्चार्जितं यशः ॥ ३ ॥

प्रयतः प्रातरुत्थाय यदधीये विशां पते ।प्राञ्जलिः शतरुद्रीयं तन्मे निगदतः शृणु ॥ ४ ॥

प्रजापतिस्तत्ससृजे तपसोऽन्ते महातपाः ।शंकरस्त्वसृजत्तात प्रजाः स्थावरजङ्गमाः ॥ ५ ॥

नास्ति किंचित्परं भूतं महादेवाद्विशां पते ।इह त्रिष्वपि लोकेषु भूतानां प्रभवो हि सः ॥ ६ ॥

न चैवोत्सहते स्थातुं कश्चिदग्रे महात्मनः ।न हि भूतं समं तेन त्रिषु लोकेषु विद्यते ॥ ७ ॥

गन्धेनापि हि संग्रामे तस्य क्रुद्धस्य शत्रवः ।विसंज्ञा हतभूयिष्ठा वेपन्ति च पतन्ति च ॥ ८ ॥

घोरं च निनदं तस्य पर्जन्यनिनदोपमम् ।श्रुत्वा विदीर्येद्धृदयं देवानामपि संयुगे ॥ ९ ॥

यांश्च घोरेण रूपेण पश्येत्क्रुद्धः पिनाकधृक् ।न सुरा नासुरा लोके न गन्धर्वा न पन्नगाः ।कुपिते सुखमेधन्ते तस्मिन्नपि गुहागताः ॥ १० ॥

प्रजापतेश्च दक्षस्य यजतो वितते क्रतौ ।विव्याध कुपितो यज्ञं निर्भयस्तु भवस्तदा ।धनुषा बाणमुत्सृज्य सघोषं विननाद च ॥ ११ ॥

ते न शर्म कुतः शान्तिं विषादं लेभिरे सुराः ।विद्रुते सहसा यज्ञे कुपिते च महेश्वरे ॥ १२ ॥

तेन ज्यातलघोषेण सर्वे लोकाः समाकुलाः ।बभूवुरवशाः पार्थ विषेदुश्च सुरासुराः ॥ १३ ॥

आपश्चुक्षुभिरे चैव चकम्पे च वसुंधरा ।व्यद्रवन्गिरयश्चापि द्यौः पफाल च सर्वशः ॥ १४ ॥

अन्धेन तमसा लोकाः प्रावृता न चकाशिरे ।प्रनष्टा ज्योतिषां भाश्च सह सूर्येण भारत ॥ १५ ॥

भृशं भीतास्ततः शान्तिं चक्रुः स्वस्त्ययनानि च ।ऋषयः सर्वभूतानामात्मनश्च हितैषिणः ॥ १६ ॥

ततः सोऽभ्यद्रवद्देवान्क्रुद्धो रौद्रपराक्रमः ।भगस्य नयने क्रुद्धः प्रहारेण व्यशातयत् ॥ १७ ॥

पूषाणं चाभिदुद्राव परेण वपुषान्वितः ।पुरोडाशं भक्षयतो दशनान्वै व्यशातयत् ॥ १८ ॥

ततः प्रणेमुर्देवास्ते वेपमानाः स्म शंकरम् ।पुनश्च संदधे रुद्रो दीप्तं सुनिशितं शरम् ॥ १९ ॥

रुद्रस्य विक्रमं दृष्ट्वा भीता देवाः सहर्षिभिः ।ततः प्रसादयामासुः शर्वं ते विबुधोत्तमाः ॥ २० ॥

जेपुश्च शतरुद्रीयं देवाः कृत्वाञ्जलिं ततः ।संस्तूयमानस्त्रिदशैः प्रससाद महेश्वरः ॥ २१ ॥

रुद्रस्य भागं यज्ञे च विशिष्टं ते त्वकल्पयन् ।भयेन त्रिदशा राजञ्शरणं च प्रपेदिरे ॥ २२ ॥

तेन चैवातिकोपेन स यज्ञः संधितोऽभवत् ।यद्यच्चापि हतं तत्र तत्तथैव प्रदीयते ॥ २३ ॥

असुराणां पुराण्यासंस्त्रीणि वीर्यवतां दिवि ।आयसं राजतं चैव सौवर्णमपरं तथा ॥ २४ ॥

नाशकत्तानि मघवा भेत्तुं सर्वायुधैरपि ।अथ सर्वेऽमरा रुद्रं जग्मुः शरणमर्दिताः ॥ २५ ॥

तत ऊचुर्महात्मानो देवाः सर्वे समागताः ।रुद्र रौद्रा भविष्यन्ति पशवः सर्वकर्मसु ।जहि दैत्यान्सह पुरैर्लोकांस्त्रायस्व मानद ॥ २६ ॥

स तथोक्तस्तथेत्युक्त्वा विष्णुं कृत्वा शरोत्तमम् ।शल्यमग्निं तथा कृत्वा पुङ्खं वैवस्वतं यमम् ।वेदान्कृत्वा धनुः सर्वाञ्ज्यां च सावित्रिमुत्तमाम् ॥ २७ ॥

देवान्रथवरं कृत्वा विनियुज्य च सर्वशः ।त्रिपर्वणा त्रिशल्येन तेन तानि बिभेद सः ॥ २८ ॥

शरेणादित्यवर्णेन कालाग्निसमतेजसा ।तेऽसुराः सपुरास्तत्र दग्धा रुद्रेण भारत ॥ २९ ॥

तं चैवाङ्कगतं दृष्ट्वा बालं पञ्चशिखं पुनः ।उमा जिज्ञासमाना वै कोऽयमित्यब्रवीत्तदा ॥ ३० ॥

असूयतश्च शक्रस्य वज्रेण प्रहरिष्यतः ।सवज्रं स्तम्भयामास तं बाहुं परिघोपमम् ॥ ३१ ॥

न संबुबुधिरे चैनं देवास्तं भुवनेश्वरम् ।सप्रजापतयः सर्वे तस्मिन्मुमुहुरीश्वरे ॥ ३२ ॥

ततो ध्यात्वाथ भगवान्ब्रह्मा तममितौजसम् ।अयं श्रेष्ठ इति ज्ञात्वा ववन्दे तमुमापतिम् ॥ ३३ ॥

ततः प्रसादयामासुरुमां रुद्रं च ते सुराः ।बभूव स तदा बाहुर्बलहन्तुर्यथा पुरा ॥ ३४ ॥

स चापि ब्राह्मणो भूत्वा दुर्वासा नाम वीर्यवान् ।द्वारवत्यां मम गृहे चिरं कालमुपावसत् ॥ ३५ ॥

विप्रकारान्प्रयुङ्क्ते स्म सुबहून्मम वेश्मनि ।तानुदारतया चाहमक्षमं तस्य दुःसहम् ॥ ३६ ॥

स देवेन्द्रश्च वायुश्च सोऽश्विनौ स च विद्युतः ।स चन्द्रमाः स चेशानः स सूर्यो वरुणश्च सः ॥ ३७ ॥

स कालः सोऽन्तको मृत्युः स तमो रात्र्यहानि च ।मासार्धमासा ऋतवः संध्ये संवत्सरश्च सः ॥ ३८ ॥

स धाता स विधाता च विश्वकर्मा स सर्ववित् ।नक्षत्राणि दिशश्चैव प्रदिशोऽथ ग्रहास्तथा ।विश्वमूर्तिरमेयात्मा भगवानमितद्युतिः ॥ ३९ ॥

एकधा च द्विधा चैव बहुधा च स एव च ।शतधा सहस्रधा चैव तथा शतसहस्रधा ॥ ४० ॥

ईदृशः स महादेवो भूयश्च भगवानतः ।न हि शक्या गुणा वक्तुमपि वर्षशतैरपि ॥ ४१ ॥