సీతాలక్ష్మణ భరతశత్రుఘ్నహనుమత్సమేత శ్రీరామచంద్ర పరబ్రహ్మణే నమః. శ్రీరామాయణసారోద్ధారే సుందరకాండప్రారంభః ప్రథమ స్సర్గః శ్లో॥ రామం కామారిసేవ్యం భవభయహరణం కాలమత్తేభసింహం। యోగీంద్రం జ్ఞానగమ్యం గుణనిధి మజితంనిర్గుణం నిర్వికారం। మాయాతీతం సురేశం ఖలవధనిరతం బ్రహ్మబృందైక వేద్యం। వందే కుందావదాతం సరసిజనయనం దేవ ముర్వీశరూపమ్ ॥ శ్రీమహాదేవః * 1 తతో రావణనీతాయా సీతాయా శ్శత్రుకర్శనః। ఇయేష పదమన్వేష్టం చారణాచరితే పథి॥ ---------------------------------------- * తత ఇతి. పూర్వస్మి న్కాండే జగామ లంకాం మనసా మనస్వీతి మనసా గమన ముక్తం ఇదానీం కాయేన గమనం ---------------------------------------- 1 వాల్మీక రా ౧ స॥ దుష్కరం నిష్ప్రతిద్వంద్వం చికీర్షన్కర్మ వానరః। సముదగ్రశిరో గ్రీవో గవాంపతి రివాబభౌ ॥ 1శ్లో॥ పూర్వం జాంబవతోఽభివాద్య చరణా వాపృచ్ఛసేనాపతిం । చాశ్వాస్యాశ్రుముఖాన్ ముహుః ప్రియసఖాన్ ప్రేష్యాః సమాదిశ్య చ। ప్రారంభం జగృహే మహేందశిఖరాదంభోనిధే ర్లంఘనే | రమ్యం శ్రీరఘునాధపాదరజసా ముచ్చైః స్మర న్మారుతిః 2. నిష్ప్రమాణశరీరస్సన్ లిలంఘయిషు రర్ణనం। బాహుభ్యాం పీడయామాస చరణాభ్యాం చ పర్వతం || స చచాలాచలశ్చాపి ముహూర్తం కపిపీడితః॥ సర్వత స్సంవృత శ్శైలో బభౌ పుష్పమయోయథా!! శిరోభిః పృథుభిస్సర్వా వ్యక్త స్వస్తికలక్ష ణైః! వమంతః పావకం ఘోరం దదంశుర్దశ నైశ్శిలాః ॥ తా స్తదా సవిషైద్దష్టాః కుపితైసైర్మహాశిలాః। జజ్వలుః పావకోద్దీప్తా బిభిదుశ్చ సహస్రశః॥ ---------------------------------------- 1 హనుమద్రామాయణమ్, 2 వాల్మీకి రా॥ ౧ న ॥ దుధువే చ స రోమాణి చంపే చాచలోపమః। ననాద సుమహానాదం సుమహా నివ తోయదః॥ బాహూ సంస్తంభయామాస మహాపరిఘసన్నిభౌ। ససాద చ కపిః కట్యాం చరణౌ సంచుకోచ చ రురోధ హృదయే ప్రాణా నాకాశ మవలోకయన్ ॥ పద్భ్యాం దృఢ మవస్థానం కృత్వా స కపికుంజరః॥ నికుంచ్య కర్ణా హనుమా నుత్పశిష్య న్మహాబలః। వానరా న్వానర శ్రేష్ఠ ఇదం వచన మబ్రవీత్ ! యథా రాఘననిర్ముక్త శ్శర శ్శ్వసనవిక్రమః। గచ్ఛే త్తద్వ ద్గమిష్యామి లంకాం రావణపాలితాం॥ నహి ద్ర్యక్ష్యామి యది తాం లంకాయాం జనకాత్మజాం! "అనేనైవ హి వేగేన గమిష్యామి సురాలయం॥ స సూర్యాయ మహేంద్రాయ పవనాయ స్వయంభు వే | భూతేభ్య శ్చాంజలిం కృత్వా చకార గమనే మతిం || సర్వథా కృతకార్యోహమేష్యామి సహ సీతయా | ఆనయిష్యామి వా లంకాం సముత్పాట్య సరావణాం || 1 ప్రాణ పయాణసమయే యస్య నామ సకృత్స్మరన్। సర స్తీర్త్వా భవాంభోధి మపారం యాతి తత్పదం॥ కింపున స్తస్య దూతోహం తడంగాంగుళిముద్రికః। తమేవ హృదయే ధ్యాత్వా లంఘయా మ్యల్ప వారిధిం || 2 ఏవముక్త్వా తు హనుమా న్వానరా న్వానరోత్తమః ॥ 3 నమో గురుభ్యః స్వీయేభ్యః పరమేభ్యో నమోనమః। పర మేష్ఠి గురుభ్యశ్చ మరు తేస్తు నమోనమః। నమోస్తు రామచంద్రాయ సీతాయై లక్ష్మణాయ చ॥ మాత్రేంజనాయై పిత్రే చ నమః కేసరిణేస్తు మే॥ ఉమాయై చ మహేశాయ గణాధిపతయే నమః । ఇత్యుచ్ఛర న్నమస్కుర్వన్ భేదధావే ఖగేంద్రవత్ ॥ * ఉత్పపాతాథ వేగేన వేగవా నవిచారయ౯ ॥ సుపర్ణమిన చాత్మానం మేనే స కపికుంజరః॥ ---------------------------------------- ఉత్సవ తేతి:- తిదేవూకం పాతంజల యోగ సూత్రే విభూతివా దే ర౨ సూ॥ కాయాకాశయో స్సంబంధ సంయమా లఘుకూల సమాపత్తే శాకాశగమనం॥ ఇతి॥ ---------------------------------------- 1 అధ్యాత్మరా॥ ౧ స॥ 2 వాల్మీకి రా॥ ౧ స॥ ౩ శ్రీరామభాగవతే హనుమత్సం దేశ కాండే ౧ అll సముత్పతతి తస్మింస్తు వేగాత్తే నగరోహిణః। సంహృత్య విటపా స్సర్వాన్నము శ్వేతు స్సమంతతః ॥ * విముక్తా స్తస్య వేగేన ముక్త్వా పుష్పాణి తే ద్రుమాః! వ్యవశీర్యంత సలిలే నివృత్తా స్సుహృదో యథా॥ తస్య వానరసింహస్య ప్లవమానస్య సాగరం కక్షాంతరగతో వాయు ర్జీమూత ఇవ గర్జతి॥ వాయుమార్గే నిరాలంబే పక్ష వానివ పర్వతః ॥ యేనాసౌ యాతి బలవాన్ వేగేన కపికుంజరః ॥ తేన మార్గేణ సహసా ద్రోణీకృత ఇవార్ణవః। తస్యాంబరగతౌ బాహూ దదృశాతే ప్రసారితౌ॥ పర్వతాగ్రాద్విని ష్రాంతౌ పంచాస్యావివ పన్నగౌ॥ ---------------------------------------- * విముక్తేతి:- నివృత్తా స్సుహృదో యథా ఓద కాంతా త్స్నిగో జనో౭ నుగ _స్తవ్య ఇత్యు క్తేః॥ అతి క్రామ న్మహావేగ స్తరంగా న్గణయన్ని వ॥ * దశయోజనవి స్తీర్ణా త్రింశద్యోజన మాయతా। ఛాయా వానరసింహస్య జలే చారుతరాఽ భవత్ ॥ ప్రవిశ న్నభ్రజాలాని నిష్పతంశ్చ పునః పునః। ప్రచ్ఛన్నశ్చ ప్రకాశశ్చ చంద్రమా ఇవ లక్ష్యతే। వవర్షుః పుష్పవర్షాణి దేశ గంధర్వదానవాః ॥ తతాప న హి తం సూర్యః ప్లవంతం వానరో తమం | సిషివే చ తదా వాయూ రామకార్యార్థసిద్ధయే || ---------------------------------------* దశయోజనవిస్తీర్ణేతి:- నను త్రింశద్యోజనాయతి త్వే చతుర్థపదేపి స్యాత్ । తథాచేత్ మైనాకసురసాసు వాదాదికం విరుధ్యేత ఇతి చేన్న, సహి బింబాదధికం పరిమాణత్వం ప్రతిబింబస్య సంభవతీతి శంక నీయం, ఛాయాశద్దో హ్యత్ర న ప్రతి బింబపరిః। కిం త్వనాతపపరః. సాయంకాలే హి సాగరస్య తరణ ము కం, తదా తస్యఛాయాతు సాగరే తథాప్రమాణా దృశ్యే త్తెవ ॥ తస్మిన్ప్లవగ శార్దూలే ప్లవమానే హనూమతి॥ ఇక్ష్వాకుకులమానార్థీ చింతయామాస సాగరః | (సాహాయ్యం వానరేన్ద్రస్య కరిష్యామితి సత్వరః |) హిరణ్యనాభం మైనాక మునాచ గిరిసత్తమం || త్వమిహాసుర సంఘానాం పాతాలతలవాసినాం॥ పాతాళ స్యాప్రమేయస్య ద్వార మావృత్య తిష్ఠసి॥ తిర్యగూర్ధ్వ మధశ్చైవ శక్తి స్తే శైల! వర్ధితుం॥ తస్మాత్సంచోదయామి త్వాముత్తిష్ఠ గిరిసత్తమ! ॥ ఫలిలాదూర్ధ్వ ముత్తిష్ఠ తిష్ఠ త్వేష కవి స్త్వయి || హిరణ్యనాభో మైనాకో నిశమ్య లవణాంభసః॥ ఉత్పపాత జలా త్తూర్ణం మహాద్రుమల తాయుతః । త ముత్థిత మసంగేన హనుమా నగ్రతస్థ్సితం॥ మధ్యే లవణతో, యస్య విఘ్నోయ మితి నిశ్చితః॥ స త ముచ్చ్రిత మత్యర్థం మహావేగో మహాకపిః। ఉరసా పాతయామాస జీమూతమివ మారుతః || 1 ప్రహితం చ తత స్తస్య లాంగూలేన మహాగి రేః॥ శిఖరం సూర్యసంకాశం వ్యశీర్యత సహస్రథా!! వ్యవసాయం చ తం బుద్ధ్వా స హోవాచ మహాగిరిః || మానుషం ధారయన్ రూప మాత్మన శ్శిఖరే స్థితః॥ 2 సాగ రేణ సమాదిష్ట స్వద్వి శ్రామాయ మారుతే! | ఆగచ్ఛామృతకల్పాని జగ్ధ్వా పక్వఫలాని మే విశ్రమ్యాత్ర క్షణం పశ్చా ద్గమిష్యసి యథాసుఖంll (మారు తే హిమవత్పుత్రో మైనా కోహం న రాక్షసః॥ దుష్కరం కృతవా న్కర్మ త్వ మిదం వానరో త్తమ | 3 నిపత్య మమ శృంగేషు విశ్రమస్వ యథాసుఖం! || ---------------------------------------- 1 అధ్యాత్మ రా ౧ స॥ 2 వాల్మీకి రానా స॥ 3 వాల్మీకి రాస కృతేచ ప్రతిక ర్తవ్య మేష ధర్మ స్సనాతనః॥ 1 పక్షవంతః పురా పుత్ర! బభూవుః పర్వతో త్తమాః॥ ఛందతః పృథివీం చేరు ర్బాధమానా స్సమంతతః॥ చిచ్ఛేద భగవాన్పక్షా స్వజ్రే ణైషాం సహస్రశః। మారు తేన తదా వత్స! ప్రక్షిప్తోఽస్మి మహార్ణ వే॥ 2 పూజితే త్వయి ధర్మజ్ఞ! పూజాం ప్రాప్నోతిమారుత ॥ ఏవ ముక్తః కపిశ్రేష్ఠ స్తన్నగోత్తమ మబ్రవీత్ | ప్రీతోస్మి కృత మాతిథ్యం మన్యు రేషోపనీయతాం!! త్వర తే కార్యకాలో మే అహశ్చా ప్యతివర్తి తే | ప్రతిజ్ఞా చ మయా దత్తా న స్థాతవ్య మిహాంత రే॥ ---------------------------------------వాల్మీకి రా. ౫౮ స॥ 2 వాల్మీకి రా. ౧ స॥ 1 గచ్ఛతో రామకార్యార్థం భక్షణం మే కథం భవేత్ | ఇత్యుక్త్వా స్పృష్టశిఖరం కరాగ్రేణ యయౌ కపిః || స పర్వతసముద్రాభ్యాం బహుమానా దవేక్షితః || 2 తద్ద్వితీయం హనుమతో దృష్ట్వా కర్మ సుదుష్కరం!॥ ప్రశశంను స్సురా స్సర్వే సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః॥ దృష్ట్వా శచీపతిః ప్రాహ మైనాకం తుష్టవా నహం | అభయం తేప్రయచ్ఛామి తిష్ఠ సౌమ్య యథాసుఖం || *స వై దత్త వర శ్ళైలో బభూవావస్థిత స్తదా॥ ---------------------------------------------------*హిరణ్యనాభం శైలేంద్రం కాంచనం పశ్య మైథిలీతి యుద్ధ కాండే ప్రతి ప్రయాణసమయే సీతాం ప్రతి శ్రీరామే ణోక్తత్వాత్ తత్పర్యంతం తథైవాతిష్ఠ తేతి విజ్ఞాయ తే || ---------------------------------------------------- 1 ఆధ్యాన్మి ౧ స॥ 2 వాల్మీకిరా ౧ న॥ తతో దేవా స్సగంధర్వా స్సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః॥ తం ప్రయాంతం సముద్వీక్ష్య హ్యాకాశే మారుతాత్మజం॥ అబ్రువన్ సూర్యసంకాశాం సురసాం నాగమాతరం ॥ 1ఉద్భ్రూ భీ౯మముఖాంబుజోద్రిశిరసి న్యస్తాగ్రపాదాం గుళిః । ప్రత్యాలీఢ వికుంచితాయత పదో వ్యావృత్త తుంగ త్రికః। మూర్థ్ని భ్రాజితదీర్ఘవాలనలయో భుగ్నాయితో రఃస్థలః:తీవ్రం సంవళితావనిః ప్లవగరాడంభోనిధిం పుఫ్లు వే॥ అయం వాతాత్మజ శ్రీమాన్ ప్రవతే సాగరోపరి || హనుమా న్నామ తస్య త్వం ముహూర్తం విఘ్నమాచర | 2జ్ఞాత్వా తస్య బలం బుద్ధిం పున రేహి త్వరాన్వితా॥ ఇత్యుక్తాసాయయౌ శీఘ్రం హనూమద్విఘ్న కారణాత్ I| 3 రాక్షసం రూప మాస్థాయ సుఘోరం పర్వతో పమం 4 ఆనృత్య మార్గం పురత స్థ్సిత్వా వానర మబ్రవీత్ ॥ ----------------------------------------------------- 1 హనుమద్రామాయణమ్. 2 అధ్యాత్మి ౧ స 3 వాల్మీకి 4 అధ్యాత్మ రా ం స॥ ఏహి మే వదనం శీఘ్రం ప్రవిశస్వ మహామతే॥ తా మాహ హనుమా న్మాతరహం రామస్య శాసనాత్ || గచ్ఛామి జానకీం ద్రష్టుం పున రాగమ్య సత్వరః॥ రామాయ కుశలం తస్యాః కథయిత్వా త్వదాననం॥ వివేక్ష్యే దేహి మే మార్గం సురసాయై నమోస్తు తే | * 1 కర్తు మర్హసి రామస్య సాహ్యం విషయవాసిని!॥ 2 ఇత్యుక్తా పున రేవాహ సురసా క్షుధితాస్మ్యహం ॥ ప్రవిశ్య గచ్ఛ మే వ్త్రం నోచే త్వాం భక్షయామ్యహం ॥ ఇత్యుక్తో హనుమా నాహ ముఖం శీఘ్రం విదారయ॥ ప్రవిశ్య వదనం తేఽద్య గచ్ఛామి త్వరయాన్వితః। ఇత్యుక్త్వా యోజనాయామదేహో భూత్వా పురఃస్థితః || --------------------------------------------------- *వ్యాక ర్తుమర్హ సీతి. విషయవాసిని రామరాజ్యనివాసినీత్యర్థ || ----------------------------------------------------- వాల్మీకి రా౧ స॥ 2 అధ్యాత్మిరాం స॥ దృష్ట్వా హనుమతో రూపం సురసాపంచయోజనంll ముఖం చకార హనుమా న్ద్విగుణం రూప మాదధత్ || తత శ్చకార సురసా యోజనానాం చ వింశతిం॥ వక్త్రం తదా హనూమాంస్తు బభూవాంగుష్ఠమాత్రకః॥ ప్రవిశ్య వదనే తస్యాః పున రేత్య పురస్థితః | నిమేషాంతరమాత్రేణ జఠరం ప్రాప్య నిర్యయా || ప్రవిష్టా నిర్గతో హంతే వదనం దేవి తే నమః। ఏవం వదంతం దృష్ట్వా సా హనూమంత మథాబ్రవీత్ II గచ్ఛ సాధయ రామస్య కార్యం బుద్ధిమతాం వర! దేవై స్స ప్రేషీ తా ఽ హం తే బలం జిజ్ఞాసుభిః క పే! ॥ దృష్ట్వా సీతా, పునర్గత్వా రామం ద్ర వ్య సి గచ్ఛ భో | ఇత్యుక్త్వా సా యయౌ దేవలోకం వాయుసుతః పునః || 1 సాధు సాధ్వితి భూతాని ప్రశశంను సదా హరిం || ---------------------------------------------------1 వాల్మీకి రా ౧ సం స సాగర మనాధృష్య మభ్యేత్య వరుణాలయం॥ 1 జగామ వాయుమార్గేణ గరుత్మానివ పక్షి రాట్ I కించిద్దూరం గతస్యాస్య ఛాయాం ఛాయాగ్రహోఽ గ్రహీత్ ॥ * సింహికా నామ సా ఘోరా జలమధ్యే స్థితా సదా॥ ఆకాశగామినా? ఛాయా మాక్రమ్యాకృష్య భక్షయేత్ || 2 విధే ర్వరా దవధ్యా సా లంకాపాలనతత్పరా! ఛాయాగ్రహ ఇతిఖ్యాతా ఛాయాం జగ్రాహమారు తేః || 3 ఛాయాయాంగృహ్యమాణాయాంచింతయామాస వానరః। కపిరాజేన కథితం సత్వమద్భుతదర్శనం॥ ఛాయాగ్రాహి మహావీర్యం తదిదం నాత్ర సంశయః ॥ ------------------------------------------------------ • సింహికేతి. విష్ణుపురాణే: సింహికా నామ హిరణ్యకశిపు సోదరీ, విప్రచి త్తేర్భార్యా. తస్యాః పుత్రాః . శల్యః, నభః, వాతాపిః, ఇల్వలః, అంధకః, నరకో, నముచిరితి. ఆత్రత్య నరకః నతు కృష్ణహతో భూసుతో నరకాసురః . --------------------------------------------------------- 1 ఆధ్యాత్మ రా॥ ౧ స॥ 2 పులస్త్య రా॥ 8 వాల్మీకి రా॥ ౧స॥ స దదర్శ తత స్తస్యా వివృతం సుమహ న్ముఖం కాయమాత్రం చ మేధావీ మర్మాణి చ మహాకపిః॥ సంక్షిప్య ముహురాత్మానం నిష్పపాత మహాబలః॥ ఆస్యే తస్యా నిమజ్జంతం దదృశుః సిద్ధచారణాః॥ గ్రస్యమాణం యథా చంద్రం పూర్ణం పర్వణి రాహుణా || తత న్తసా నఖై స్తీక్ష్ణైర్మర్మా ణ్యుత్కృత్య వానరః || ఉత్పపాతాథ వేగేన మన స్సంపాతవిక్రమః ॥ 1 స్వయంభు వైవ హనుమాత్ సృష్ట స్తస్యా నిపాత నే॥ హృతహృత్సా హనుమతా పపాత విధురాఽ౦భసి॥ 2 జగామా కాశమావిశ్య పన్నగాశనవ త్కపిః || స్రా ప్తభూయిష్ఠపారస్తు సర్వతః ప్రవిలోకయన్ I| యోజనానాం శతస్యాంతే వనరాజిం దదర్శ సః॥ తత శ్శరీరం సంక్షిప్యత న్మహీధర సన్నిభం || ------------------------------------------- 1 అగ స్త్యరామాయణే 2 వాల్మీకి రా౧ స॥ * పునః ప్రకృతి మావేదే వీతమోహ ఇవాత్మవాన్ ॥ తతస్తు సంప్రాప్య సముద్రతీరం సమీక్ష్య లంకాం గిరి వర్యమూర్ధ్ని! కపిస్తు తస్మిన్నిపపాత పర్వతే విధూయ రూపం, వ్యధయన్ మృగద్విజాన్ || ఇతి శ్రీ రామాయణసారోద్ధారే సుందరకాండే ప్రథమ స్సర్గః